Оонньооботох оҕо сааһым олуктарыттан

Мин Орто Бүлүү улууһугар Муоһай диэн сиргэ төрөөбүтүм уонна сэрии иннинээҕи оҕо сааһым онно ааспыта.

Муоһайга элбэх ыал олорбут эбит. 1935-1936 сс. холкуостааһын тэриллибитигэр Муоһайдар чугастааҕы нэһилиэктэргэ тарҕаспыттар, хайа ыал хайа сиргэ чугас дьоннорунан, урууларынан-аймахтарынан бэйэлэрин көҥүллэринэн: I Лүүчүҥҥэ (үгүс өттө), Дьөккөҥҥө, Кулуһуннаахха. Биһиги Илин Муоһайга Никифоровтар (Спиридон, Марк) буолан сэрии саҕаланыар диэри олорбуппут. Үлэни кыайар дьоннорбут “Кулуһуннаах” холкуоска кэлэн үлэлиир этилэр. Оччолорго Муоһай барахсан булда, балыга элбэх этэ. Кыһын аҕам туһаҕынан, сохсоннон куобахтыыр этэ, сайын ийэм үрэххэ киирэн мундуга, күөнэххэ туулуур этэ.

Күһүн Бооҕудьу холкуостар киирэн муҥхалааһыны тэрийэллэрэ. Ийэм Бооҕудьа муҥхатыгар сылдьааччы, балык аҕалааччы, үөрүү буолааччы. Ийэм Акааппыйа уонна Сивцева Аана (Хорутуон эмээхсинэ) саамай түргэн, үчүгэй муус харбааччылар үһү (ойбон алларыытыгар мууһун түргэнник таһааран иһиллиэхтээх).

Оннук олордохпутуна сэрии саҕаламмыта уонна биһиги олохпутугар ыарахан кэм бүрүүкээбитэ. Бооҕуда Эбэ хотун көмүс хатырыктааҕынан төһөлөөх киһини аччыктааһынтан, хоргуйууттан быыһаабыта, өлөр өлүүттэн өрүһүйбүтэ буолуой...

1942 сыллаахха 4 саастаах кыра кыыспыт эмискэ ыалдьан төннөн хаалбыта. Ол кэнниттэн 20 хонон баран аны аҕам өлбүтэ. Онон ыарыһах ийэбитин кытта үс оҕо хаалбыппыт. Кулуһуннаахха көһөн кэлбиппит: мин бырааппынаан оҕус сыарҕатыгар тиэллэн, ийэм уонна убайым сатыы хааман. Олорор дьиэ суох буолан онно-манна хайа ыал киллэрэринэн кыбыллан олрбуппут. Убайым холкуоска үлэлии сырыттаҕына армияҕа ылан бардылар, 4 сылга болдьохтоох. Дьэ онтон саҕаланнаҕа биһиги кыаммат, тиийиммэт, эрэйдээх олохпут. Биир түбэлтэни билигин да умнубаппын: быраатым Баһылайы кытта бурдуга хомуллан бүппүт Сакы бааһынатыттан куртуйах хаһаастаан бааһына кытыытыттан тохтубут куолаһы ыаҕайабытыгар хомуйан дьиэбитигэр чугаһаан истэхпитинэ биригэдьиир көмөлөһөөччүтэ Михаил Егоров диэн киһи ыаҕайалаах куртуйахпыт хасааһын былдьаан ылла, быраатым эрэйдээх марылаччы ытыы-ытыы ыаҕайатын аҥаар өттүттэн быатыттан соһулла сырытта да биригэдьиир онно эрэ кыһаллыбата, былдьаата. Быраатым ол дьыллар охсуулара хаарыйан олохтон эрдэ барбыта...

Урукку дуоһунастаах дьон үлэтигэр бэриниилээх да буолар эбиттэр. Тулаайах, кыаммат ыал бүгүн хайдах, тугу аһаан хоноллорун туһунан санаан да көрбөт эбиттэр ээ. Оччолого “Кулуһуннаах” холкуос бэрэссэдээтэлинэн Еремеев Иван Иванович үлэлээбитэ. Иван Иванович үчүгэй салайааччы этэ: дьону ыкпат-түүрбэт киэҥ көҕүстээх, үтүө санаалаах, сатаан салайар киһи этэ. Холкуос сүөһүтэ, сылгыта ахсаан өттүнэн көҕүрээбэтэҕэ, холкуостаахтар хоргуйбатахтара, сыл түмүгэр дохуот аахсаллара.

Хата Советскай былаас көмөтүнэн интернакка бэлэм аска, таҥаска, көрүүгэ сылдьан үөрэммитим, үлэһит буолбутум. Оччотооҕу оҕолор үөрэххэ, сырдыкка, үрдүккэ тардыһыылара улахан этэ. Сарсыҥҥыга эрэллээх этибит, үөрэ-көтө сылдьарбыт, ким да кими да сэнээбэт, бары тэҥ курдук этибит.

Христина Никифорова

Эдьиийэ Прокопьева Мария Григорьевна