Андреев Владимир Иванович 1933 сыл от ыйын 19 күнүгэр Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Олоҕун күөх муораҕа, субуллар өрүскэ анаабыта – сөптөөх идэни талан, үөрэнэн, устар аал хапытааныгар тиийэ үүммүтэ. Үөһээ Халыма улууһун бочуоттаах гражданина, үлэ, тыыл бэтэрээнэ. Билигин Дьокуускай тыатыгар Табаҕа бөһүөлэгэр бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Андреевтар дьиэ кэргэн сэрии сылларынааҕы ыарахан кэми хайдах атаарбыттарын туһунан орто уолларын Владимир Иванович ахтыыта
Биһиги сэрии буолбутун Балаҕаннаахха олорон истибиппит. Оччотооҕуга ийэбит Анна Андреева - Кыҥнайыыс фермаҕа ыанньыксыттыыра, аҕабыт Иван Андреев – Баһа суох ыһыы кэнниттэн бүтэй сабыытыгар ханна эрэ үлэлиирэ. Улахан уол Степан эдьиийигэр оҕус сиэтэрэ, кинилэр ыһыы кэнниттэн сир хоруталлара. Сотору окко киирии саҕаламмыта. Мин миэлиҥсэҕэ оҕус үүрэр буолбутум, ол курдук оҕо-уруу кыратыттан тутулуга суох, кырдьаҕастардыын бары үлэһит буолан хаалбыппыт. От ыйын ортотуттан окко үлэлии сылдьар талыы дьоммутун Армыйаҕа ылан барбыттара. Кырдьа барбыттары үлэ фронугар ыыталаабыттара, онон үлэһит илии тийбэт үлүгэрэ буолбута, ону хараҥаттан хараҥаҕа диэри олорор-турар бокуойа суох үлэлээһининэн ситиһэргэ тиийиллибитэ...
Биһиги аҕабытын хаһан ыҥыраллар диэн күүтэ сылдьыбыппыт – ону оройуонтан тахсыбыт боломуочунай – «Аҕаҕыт таһаарыылаах булчут, онон ханна да барбат» - диэн бүк эрэннэрэн төттөрү куоратыгар барбыта.
Күһүн куораттан тахсан бары булчуттары хомуйан, үрдүк былааннары ыллаттарбыттара, урукку сылларга холоотоххо чуут икки бүк былаан ылыннарбыттара.
Биһиги ийэбит уонна аҕабыт көрдөһүүлэринэн «Мөрөөйүгэ» субан сүөһүнү көрүүгэ ийэбитин анаабыттара, онон «Мөрөөйүгэ»көһөн барбыппыт. Аҕабыт «Мөрөөйүттэн» илин ыраах бултуур сирдээҕэ. Саас муус устар ый ортотун диэкки (булт кэнниттэн) аҕабытын сааскы ыһыыга бэлэмнэппиттэрэ: булуук, бороно ремонната уһаннара ыҥырбыттара, ол кэнниттэн субай сүөһү үүрэн биһиги төттөрү көһөн киирбиппит. Ити курдук сэрии маҥнайгы сыла ааспыта.
1942 сыл сайыныгар курааннаан, уонна туох үүммүтүн барытын хомуттаран илдьэ барбыттара, онон хаар түһүүтүттэн дьон үксэ хоргуйан киирэн барбыта... Аҕабыт улахан уолун булчут үүтээнигэр чэйбин өрүө диэн илдьэ барбыта, биһиги үс буолан «Куордьааҥҥа» кыра сүөһүнү көрө хаалбыппыт. Эдьиий Ульяна оҕуһунан от тиэйэрэ. Мин сүөһү уулатарым, күн иккис аҥаарыгар оҕуһунан бурдук сиригэр балбаах таһарым, онтукам да ноолоох этэ, балбааҕы хаар типтэриитэ диэн хайаан да туруору, бэйэ-бэйэлэригэр быыһа-арда суох туруоруохтааххын. Өскө сыарҕаттан сыыһа-халты түһэн, охтон хааллаҕына аачык кыра киһиэхэ ону төттөрү туруорар да ыарахан этэ...
Хата ити кэмҥэ куобах элбэх этэ, онон кэлэ-бара бүтэй тоһоҕотугар, ороҕурбут сиригэр туһах иитэр этим, син си дьүкээр буолбат этим - хам-түм куобах иҥнэрэ. Ону отунан-маһынан эбэн-сабан бүтүн ферма дьоно үссэнэр буолара. Ол тэҥэ, эдьиийим тиэйэр отун күрүөтүгэр куобахха туһахтаан эмиэ аҕалара. Аҕабыт тииҥнээн тириитин туттарара, этин тоҥорон биһиэхэ киллэрэрэ, онон биһиги улаханнык хоргуйбатахпыт.
Аҕабыт 1942-1943 сыллааҕы былаанын син толорбута, ону сорох дьон икки буолан бултууллар, онон былааны толорор диэн саҥа элбэх этэ... 1943-1944 сыллардааҕы булт былааныгар уолугар эмиэ былаан ылбыта, онон икки булчут буолбуттара. Былаан да хас сыл ахсын үрдэтиллэн испитэ. Ити барыта сэрии иэдээнэ этэ.
Биһиги үс киһи: эдььйим, ийэм уонна мин фермаҕа үлэлиирбит, миэхэ үлэ киниискэтин тэрийбэтэхтэрэ, үлэ күнүн эдьиийбэр, эбэтэр ийэбэр суруйар ааттаан ферма биригэдьиирэ айахтатара. Сэрии иннинэ аҕабар алта уонча бас билэр табалааҕа, ол иһин сэрии нолуога түһэрэллэрэ, ону барытын таба уйуммута... сэрии кэнниттэн ытыспытын соттон хаалбыппыт.
Биһиги ыал фермаҕа ханна кыстаталлар да ол ыраах-чугас сирдэринэн хас сыл аайы сиртэн сиргэ көһөр үлүгэрэ буоларбыт. 1943 сыллаахха Куордьааҥҥа кыстаабыппыт, ити сыл мин маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитим. Хаһан сыарҕа хаара түспүтүн кэннэ, алтынньы ый ортотуттан, колхоз тустаах биригэдьиирэ үөрэнэ барарбытын дьэ көҥүллээбитэ. Онон оҕолор бары Ыттаахтан, Куордьаантан мунньустан Күбээйигэ оскуолаҕа сүүрэрбит. Бу сыл ахсынньытыгар убайым Степан ииппит капканыгар түөһүгэр маҥан сулустаах, маҥан моойторуктаах хара саһыл иҥнибитэ, онон маҥнайгы кыбарталларын үчүгэйдик түмүктээбиттэрэ.
1944 сыл син кыра үүнүүлээх дьыл этэ, сэрииттэн бааһыран инвалид буолан сорох дьоммут төннүтэлээн барбыттара. Дьахталларга, кыра оҕолорго уонна кырдьаҕастарга хойобуллаппыт салдааттарбыт төһүү күүс буолбуттара. Уруккутун курдук биһиги аҕабыт муус устар ый саҥатыттан уһаммытынан барара, киниэхэ күөрчүтүнэн убайбыт ананара. Ол быыһыгар мас эрбииллэрэ. Аҕабыт уҥуоҕунан орто киһи этэ, кини үөһэ туран хаптаһын арааһын эрбиирэ. Сорох киэһэ суон тиитэри эрбииллэрэ, онон аҕабыт икки киһини уйар тыы оҥороро, кини тыылара чэпчэки, үчүгэй, эрдииһиккэ сыыдам буоланнар былдьаһыкка сылдьаллара. Сайын от үлэтэ, күһүн ферма хотоннорун ремона, онон аҕам сынньана олорорун хаһан да көрбөтөҕүм. Аҕам кыра эрдэҕиттэн бултка, үлэҕэ эрчиллэн-хатан, мин билэрбэр ыалдьарын көрбөтөҕүм. «Сүрэҕэ суохтар ыалдьаллар» диир буолара. Табаҕы сыҥсыйар этэ, ол да дэҥҥэ, аргыны мин билэрбинэн, иккитэ көрбүтүм холуочуйбутун.
Ити курдук хаһан да өрөбүл иҥин диэн суох колхоз хорообот үлэтэ кыһыннары-сайыннары бүппэт түбүк. Сэрии сыллара хобдох таҥастаах, хоргуйар аҥардаах колхозтаахтар олохторо кылгыырыгар төрүөт буолбута мөккүөрэ суох.
2015 сыл ыам ыйа
Сыылка на публикацию в инстаграм
