1943-1946 с. Бурят-Монголияҕа 20-с коннай спортивнай полкаҕа 73 сп, Сахалиҥҥа сулууспалаабытым. "Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин", "Германияны кыайыы иһин","Японияны Кыайыы иһин" о.д.а юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Эһээбит ахсынньы ый 4 күнүгэр 1921 с.  II Баатара нэһилиэгэр Тыһаҕас өлбүт алааһыгар төрөөбүтэ. 1931-1931 үөрэх сылыгар Сыымах түөрт кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Ол кэмнэ былаас олоҕун булан сана уларыйыылар тахсыбыттар. Ол курдук:маҥнайгы пятилетка ылыныы, маҥнайгы холбоһуктааһын, маҥнайгы Конституцияны ылыныы, стахановскай хамсааһыны өйөөһүн о.д.а.   Саҥа тахсыбыт дьаһалга дьону үөрэтии, өйдөтүү күүскэ барара. Төрөппүттэрэ кырдьаҕас, ыарыһах буоланнар,  4 кылааһы бүтэрэн баран үөрэхтэн уурайбыт. 1937 сылтан "Үүннэрии" диэн кыра холкуоска хара үлэҕэ улахан дьону кытта үлэлээбит. Оччотооҕу оҕо улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлииллэрэ. Уонна эппитим курдук сана сокуоҥҥа эппиэттээн дьиҥ күүскэ үлэлиир кэм этэ. 1940 с. сут-кураан буолан колхоз олоҕо наһаа ыараабыта. 1941с. бэс ыйыгар 22 күнүгэр Аҕа дойду Улуу сэриитэ буолан киһи тулуйбат олоҕо буолбута, тыа сиригэр ас-танас өттүнэн көмө олох суоҕа. Колхоз тугу биэрэринэн аһаан олорбуттар. Колхоз киллэрэр дохуота барыта сэрии наадатыгар барар буолара. Колхозтаахтар олохторо олус ыарахан буолбута, күҥҥэ биирдэ, иккитэ ханнык эмэ аһаабыта буолаллара. Үлэлэрэ олус күүстээх буолара. Эһээбит 1943 сыллаахха ыам ыйыгар аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Майаттан ыам ыйын 30 күнүгэр сатыы айаннаан ардах, бадараан ортотунан Аллараа Бэстээххэ тиийбит. Куораттан борохуотунан 8 суукка айаннаан Усть-Кутка тиийбиттэр, онтон Монголия  кыраныыссатыгар тиийэн Забайкаловскай байыаннай уоккурукка сулууспалаабыт. Монголия кыраныыссатыгар Силэнчи өрүс биэрэгэр Кяхта диэн тимир суол станциятыгар олорбуттар. Онно 3 сыл сулууспалаабыт. Эһээбит онно байыаннай сүрүн үлэтэ, Монголияттан атыылаһыллыбыт тыһыынчанан аттары көрөн-истэн фроҥҥа атаараллар эбит. Онно Чита, Иркутскай куоратттар диэки илдьэр эбиттэр. Онтон салҕаан атын эскадрон сэриилэһэр фроҥҥа аттары тиэрдэллэрэ. 1945-1946 с. Соҕуруу Сахалиҥҥа киирэн, сулууспалаабыт, куораты чөлүгэр түһэриигэ үлэлэспит. Кинилэр тиийдэхтэринэ олохтоох нэһилиэнньэҕэ японнар, корейдар бааллар эбит, Сотору олору Японияҕа көһөртөртөөбүттэр. Сэрии буолан куорат улахан тутуулара уот сиэн хара-буруо буолбут эбит. Сэрии бүппүтүн кэннэ Сахалиҥҥа тутуу батальонугар үлэлээбит, онно таас дьиэлэри туппуттар.Эһээбит 1947 с дойдутугар эргиллэн кэлэн сэрии сут сылларыгар оччотооҕу бытархай колхозтар хаьаайыстыбаларын чөлүгэр түһэриигэ үлэлэспитинэн барабыт. Бастаан «Сталинец» колхоз, Тыһаҕас өлбүт учаастаҕы 1952 с. Герой Попов аатынан колхозка, 1968 с. совхозка биригэдьииринэн, кыладыапсыгынан үлэлээбит. 1971с. кэргэнэ ыалдьан буолан, кэлин сылгы завода тэриллиэр диэри сүөһү иитиитигэр араас үлэлэри үлэлээбит.Ити курдук сэрии кэмигэр үлэ фронугар сулууспалаабытын киллэрэн туран барыта 55 сыл устата үлэ-хамнас ортугар сылдьыбыт. Дойдутугар колхоз, совхоз производствотын сайыннаарыыга, бөҕөрҕетүүгэ сыратын биэрбит.1950с. Германияны Кыайыы иһин медалын уонна ол дастабырыанньатын сүтэрбит. Докумуона суох буолан өр кэмнэргэ сэрии кыттыылааҕын быһыытынан биллибэккэ сылдьыбыт. Кыайыы юбилейдарыгар ханнык да наҕараадаҕа түһэриллибэт эбит. Ол туьунан улуус урукку военком В.Н.Павловка биллэрэн, военкомат үлэьиттэрэ Россия Оборонатын министерствотын архивыттан ирдэһэн, эһээбитигэр "1941-1945 с.с. Аҕа дойду көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа" диэн докумуону туттарбыттар. Онон сэрии кэмигэр армияҕа бииргэ сулууспалаабыт бэйэтин үөлэннээхтэрин кытта биир кэккэ туран Улуу Кыайыы үйэ аҥаардаах юбилейын көрсөр  кыахтаммыта. "Ону дьолго тиксибит көмөлөспүттэрин иһин улуустааҕы военком В.Н.Павловка уонна военком үлэһиттэригэр ис сүрэхпиттэн махтанабын" -диэн эһээбит үөрэрэ. Эһээбит 9 оҕолоох, 55 сиэннээх, 32 хос сиэннээх, 9 хос-хос сиэннээх. 2000 c. ыалдьан өлбүтэ.