Они сражались за Родину

 
 
Годы жизни: 1925-2011 гг

1925с. Алтынньы 15 күнүгэр Бүлүү улууһун Модут нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Чемпоров Николай Матвеевич, ийэтэ Чемпорова Екатерина Николаевна. Бииргэ төрөөбүт Христина диэн балтылаах. Оҕо сааһа ыараханнык ааспыта. Сэрии сут-кураан сылларыгар ийэлээх аҕата утуу субуу хоргуйан өлбүттэрэ. Дмитрий икки саастаах балта Христинаны кытта тулаайах хаалбыттара. Икки атах сыгынньах балтын сүгэн ыал устун сылдьыбыттара. Үтүө дьон көмөлөрө абыраабыта. Балтын ырааҕынан аймахтара Суудамнар иитэ ылбыттара. Бэйэтэ оскуолаттан чугас олорор ыалы кэпсэтэн дьукаахтаһан, куобах, ма көтөрө бултаан эбинэн түөрт кылааһы бүтэрэр. Көмөлөһөр чугас уруута аймаҕа суох киһи оскуолаҕа салгыы уөрэммэтэҕэ Сэрии кэмигэр колхуос күүстээх үлэтигэр улахан дьону кытта тэҥҥэ сылдьыбыта. Салайар үлэни  дойдутуттан саҕалаабыта. Сэрии сылларыгар Модукка «Сталин» колхуоска биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Салгыы Модут, Кыргыдай нэһилиэктэригэр ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн, онтон Мастаах, Бүлүү куоратын сельпотун солбуйар бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. 1955 сылга Кыргыдай нэһилиэгин сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбитэ. Ол үлэлии олордоҕуна салайар үлэҕэ дьоҕурдааҕын сыаналаан, 1962 саҥа тэриллибит «Мастаах  совхоз» Кыргыдайдааҕы отделениятыгар управляющайынан анаммыта. Бу үлэҕэ кини пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Дмитрий Николаевич нэһилиэгиттэн харыс да сири халбарыйбакка араас таһымнаах салайар үлэлэргэ утумнаахтык, таһаарыылаахтык үлэлээн нэһилиэк туруктаах сайдыытын түстээбитэ. Отделенияҕа управляющайынан үлэтин саҕалыыр кэмигэр сир-уот өттүнэн ыһыллаҕас, хастыы да көһүнэн тайаан сытар сиргэ 12 кыстык ферма 3 учаастакка ыһыллан олорбута. Суол иис быстар мөлтөх буолан сырыы барыта сатыы аҥаардаах ат көлөнөн буолара. Ыраах учаастактарга үлэлиир, олорор дьоҥҥо сөптөөх усулуобуйа суоҕа. Онон учаастактары дэриэбинэҕэ көһөрөр сорук турбута, оройуон салалтата өйөөбүтэ. Мантан саҕаламмыта күүстээх үлэ, алта саҥа хотоннору, көһөн кэлэр ыалларга олорор дьиэлэр тутуллубуттара. Ыраах тарҕанан олорбут учаастактары көһөрөн дэриэбинэ кииннэммитэ, культурнай социальнай олоҕо тупсубута. Производство биир сиргэ кииннэнэн, үлэ чэпчээбитэ, дьаһайарга табыгастаах буолбута. Электричество  киирбитэ, пекарня үлэлээбитэ, телефон сибээһэ холбоммута. Ат, оҕус көлөнү трактор, массыына солбуйбута. Тыа дьонун үлэлиир усулуобуйата тупсубута, үлэ оҥорон таһаарыыта лаппа үрдээбитэ.

Нэһилиэккэ тутуу үлэтэ тэтимнээхтик барбыта, бөһүлүөк оройуоҥҥа тупсаҕай көрүҥүнэн, былааннаах тутуутунан биллибитэ. Кыргыдай отделенията 150 үлэһиттээх, 1480 ынах сүөһүлээх, 700 сылгылаах,  370 табалаах, 130 килиэккэҕэ иитиллэр кырымахтаах хара саһыллаах. Мастаах совхоз биир улахан хаһаайыстыбата этэ. Отделение пятилетка былааннарын үлэ бэры көрүҥэр аһара толорон оройуоҥҥа бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыбыта. Холобур баар дааннайынан тохсус пятилетка былааннарын сүрүн көрүҥнэргэ маннык толорбута:

Үүту государствоҕа туттарыы – 158%

Эти государствоҕа туттарыы –   107,7%

Балыгы государствоҕа туттарыы – 148,3%

Түүлээх бултааһына – 122,5%

Оттооһун – 115%

Государствоҕа туттарыллар ыччат сүөһү орто ыйааһына 306 кг. Тэҥнэһэрэ. Үрдук көрдөрүүлээх үлэ түмүгэр производство бастыҥнара, чемпион үлэһиттэр баар буолбуттара. Элбэх опыт тарҕаммыта. Ити барыта нэһилиэк олохтоохторо түмсүүлээх үлэҕэ эппиэтинэстээх сыһыаннарынан үрдүк көрдөрүүлэр ситиллибиттэрэ. Нэһилиэк оройуоҥҥа «Туйгун общественнай бэрээдэк, таһаарыылаах үлэ» диэн ыҥырыы таһааран партия райкомун бүрүөтүн өйөбүллүк ылан күүстээх үлэ ыытыллыбыта. Бу үлэ улахан түмүктээҕин көрбөрбүтэ. Бэрээдэк тупсубута, үлэ көрдөрүүтэ үрдээбитэ. Колхуостары бөдөҥсүтэн кииннээһин түмүгэр дэриэбинэттэн чугас оттуур сири оҥостор наадата сытыытык турбута. Табыгастааҕынан Аҥаарыйар күөлү хоруохха диэн сүбэлэспиттэр. Маны дьүүллэһиигэ кырдьаҕас колхуостаахтар утарсыбыттар: «күөл тулата муоҕунан бүрүллэ сытар онон оттонор ходуһа сирэ тахсыа суоҕа» диэннэр. Ол иһин уопсай мунньах уурааҕынан колхуос, сельсовет салалтатын үлэһиттэрэ, ферма сэбиэдиссэйдэрэ, биригэдьиирдэр, куонньуктар күүстэринэн биир да көлөһүн күнүн аахсыбакка, босхо хорорго диэн быһаарыы ылыммыттара. Хоруу үлэтэ аҥардас илии күүһүнэн үс сыл устата барбыта. Күөл уута улаханнык түһэн кэлин техниканан оттуурга сөптөөх көбүс көнө ньуурдаах 371га иэннээх оттонор ходуһа сирэ тахсыбыта. Онно муҥутаан үүммүт сылыгар 200 тонна от бэлэмнэнэрэ. Хоруу үлэтин колхуос бэрэссэдээтэлэ Миронов Иван Николаевич, сельсовет бэрэссэдээтэлэ Чемпоров Дмитрий Николаевич дьону түмэн салайан үлэлэппиттэрэ.

Бу Аҥаарыйар эбэ хоруутугар быһаччы кыттыбыт Кырбасов Василий Васильевич совхозка оттооһуҥҥа бастакы толору механизированнай звенону уон сыл устата салайан бу эбэ киэҥ нэлэмэн ходуһатыгар таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1976 с. хас биирдии звено чилиэнигэр 240 тн. оту оттоон республикаҕа бастаан куоһарыллыбатах көрдөрүүнү ситиспитэ. Нэһилиэк элбэхтик көмөлөспүтэ. Дмитрий Николаевич нэһилиэгин дьоно олохторун уйгута тупсарын туһугар сыратын биэрэн үлэлээбит, бэйэтин сэмэй кылаатын киллэрбит киһинэн  буолар.  Кини үлэҕэ ситиһиилэрин Саха Республикатын Правительствота, оройуон совхоз салалтата үрдүктүк сыаналаабыттара:  « Үлэ Кыһыл Знамята»уордьанынан, элбэх мэтээллэринэн, Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын министерствотын Бочуотун кинигэтигэр үйэ-саас тухары киллэриллэн аата суруллубут кыһыл көмүс чаһыынан бириэмийэлэммитэ. Киниэхэ Бүлүү улууһун уонна нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо үрдүк аат иҥэриллибитэ. Дмитрий Николаевич эдэригэр хомоҕой тыллаах хоһоонноох, чуор куоластаах оһуокай этээччи быһыытынан биллэрэ. Кулуупка туруоруллар бостонуопкаларга сүрүн оруоллары толорооччу.  Т. Сметанин «Лоокут уонна Ньургуһун» драматыгар мөлчөс , И.Гоголев «Кыталыктар кырдаллара» пьесатыгар куһаҕан Хочугур оруолларын олус табыллан оонньуур этэ.

          Дмитрий Николаевич олорон ааспыт олоҕо кэлэр көлүөнэ ыччаттарга холобур буолуоҕа. Кэргэнинээн Анемподистова Антонина Васильевналыын 64 сыл бииргэ олорбуттара. Аҕыс оҕолоохтор, элбэх сиэн, хос сиэннэр кинилэр утумнарын салгыыллар.  

         

Место рождения: Якутская АССР, Вилюйский улус, наслег Модут
Боевые награды: Орден «Трудового Красного знамени», юбилейные медали, награжден золотыми часами от Министерства сельского хозяйства ЯАССР, почетный гражданин Вилюйского улуса,
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ