Они сражались за Родину

 
 
Годы жизни: 06.01.1923—07.05.1992
Воинское звание: Рядовой, сержант

                                                                                  Улуу Кыайыыны уһансыбыт күндү аҕам

Мин аҕам, Охлопков Иван Петрович, 1923 сыл тохсунньу 6 күнүгэр Уус-Алдан улууһун 1 Лөгөй нэһилиэгин “Улахан Мохулу” алааһыгар Ивановтар диэн дьадаҥы ыалга күн сирин көрбүтэ. Аҕата Иванов Егор Ефремович, ийэтэ Охлопкова Анна Федотовна диэн этилэр. “ Оҕо турбат ыала” буолан, дьонноро аҕабын, саҥа төрөөбүт оҕону, хотон түннүгүнэн күрэтэн, ийэтин бииргэ төрөөбүт убайыгар Охлопков Петр Федотовичка  ииттэрэ биэрбиттэр. Аҕам, таайыгар иитиллэн, 19 оҕоттон соҕотох тыыннаах хаалар дьолго тиксибит. Бииргэ төрөөбүттэрэ сорохторо кыраларыгар, сорохторо улаатан иһэн өлүтэлээбиттэр. Ииппит дьоно Бүөтүрдээх Матырыас (Попова Матрена Семеновна)  төрөппүт оҕолоругар эбии үс оҕону ииппиттэр.

Аҕам барахсан ойуоккалыы оонньуур оҕо сааһа “Арыылаах” алааһыгар, Уһун –Сыһыы сайылыкка күөлэһийэн ааспыта. Оччотооҕу тыа ыалын кыһалҕалаах олоҕо киниэхэ Томтор оскуолатын иккис кылааһыттан ордук үөрэнэр кыаҕы биэрбэтэҕэ. Кини тоҕус сааһыттан от охсорго үөрэммитэ. 1938сыллаахха 15 сааһыгар “Куоталаһыы” колхозка улэлии киирбитэ. От охсуутугар тэҥнээхтэрин тулуппат этэ. Колхоз араас үлэлэригэр  кыһыннары-сайыннары күүһүн харыстаабакка үлэлээбитэ. Оҕо сааһыттан үлэҕэ эриллэн, үлэҕэ дьоҕурдаах, кыайыгас, сурэхтээх, күүстээх-уохтаах буолан дьонун үөрдэрэ.

1941с. бэс ыйын 22 күнүгэр биһиги Ийэ сирбитигэр фашистскай Германия уоран саба туспут сураҕа дойдуну бүттүүнүн аймаабыта. Ийэ дойду көмүскэлигэр норуоппут бүттүүн туруммута. Сахабыт сирин ньургун уолаттара сэриигэ аттаммыттара.1942с. атырдьах ыйын 28 күнүгэр аҕам Суотту арыытыгар оттуу сылдьан бэбиэскэ туппута. Аймах-дьонун кытта көрүһуннэрбэккэ, алаастан үргүлдьү айаннаан, Иркутскай уобалас Мальта станциятыгар 582-с запасной полкаҕа алта ый үөрэммит, байыаннай присяга ылбыт. Онтон 1943сылтан 1036-с стрелковай полк пулеметнай ротатын  наводчигынан анаммыт. 1945 с. Японияны утары сэрии саҕаланыар диэри рядовой снайперынан, автоматчигынан, онтон противотанковай взвод (ПТР) наводчигынан Даурия, Монголия (Чойбалсан) сирдэригэр сылдьыбыт.

1945с. сайын Японияны утары сэрии биллэриллибитигэр кинилэр чаастара сэриинэн киирэргэ бирикээс туппута. Советскай Союз границатын туораан Монголия границатыгар киирбиттэр. Мантан ыла ото-маһа, уута суох кураанах истиэп устун туос сатыы, уһун, сындылҕаннаах айан саҕаламмыта. Аара иһэр уу суоҕуттан айаннара сүрдээх ыарахан, кытаанах этэ. 30-40 көстөөх сирдэринэн ардыгар уулаах, ардыгар уута суох холуодьас түбэһэрэ. Ууга тубэстэхтэринэ чаайынай ньуосканан үллэстэн тамахтарын хонноролоро. Уута суох бадарааны кытта сииллэрэ. Ол курдук балтараа ый устата айаннаабыттар. Уһун, ыарахан айантан ыран-сылайан, утатан, дьоннор тулуйбакка аара суолга охтоллоро. Өлүү-сүтүү үксээн испитэ. Өр кэмҥэ эрэйи-муҥу көрөн айаннаан, Япония кыраныыссатыгар тиийбиттэр. Кыраныыссаны кэһэн туорааһыҥҥа биирдии отделениенан икки ардылара 300-түү миэтэрэ, хас биирдии саллаат икки арда  5-тии миэтэрэ субуһан айаннаабыттар. Ол истэхтэринэ, эмискэ японецтар саба түһэннэр, бастаан иһэр казах уолларын өлөрбуттэр. Ыстыыгынан киирсии буолбут. Икки японец саллааттарын билиэн ылаары иккиэннэрин төгүрүйбүттэригэр, анарааҥҥылар,  японнуу санараат, иккиэн ыстыыгынан самурайдар харакири ньымаларынан истэрин хайыта тардынан кэбиспиттэр, очоҕосторо субулла түспүт.

Ити курдук айаннаан испиттэр. Истиэп буолан, сотору-сотору ардыыра. 8-10-нуу күнү быһа ардах күннэри-түүннэри үргүлдьү түһэрэ. Түүн хонуктарыгар  биир ырбаахылаах ыстаанынан аһаҕас халлаан анныгар инчэҕэй истиэпкэ хонон тураллара. Сарсыарда турдахтарына эттэрэ сииктэн үп-үрүҥ буолбутун зарядкалаан аһардыналлара. Дьэ ол курдук айаннаан, сэрии буола турар Хайлар куоратыгар тиийэн,  биир көс холобурдаах тэйиччи сиргэ тохтоон биир күн сынньаппыттар.

Аҕам ахтыытыгар суруйарынан, саамай улахан, кыырыктаах кыргыһыы Хайлар куорат иһин икки түүннээх күн буолбут: «Бу куорат анныгар японецтар Китай билиэннэйдэринэн 15 сыл устата тутуллубут улахан тутуу – доттаах эбиттэр. Онтукалара сир анныгар 3-3,5 миэтэрэ халыҥнаах, туох да хоппот сымара тааһынан дьапталлан оҥоһуллубут кириэппэс курдук эбит. Доттара сир үрдүттэн олох көстүбэт, ханан да киирэр - тахсар ааннааҕа биллибэт. Дьэ оннук сүҥкэн доттары оҥостон, японецтар уһуннук бэриммэккэ сэриилэспиттэр. Биһиэннэрэ түүнү быһа артиллериянан ытыалыы сатаабыттара да, биир да доту алдьаппатахтара. Онон пехота сэриинэн саба түһэн Хайлар куораты ыларга күһэллибитэ. Биһиги күнүһүгэр өстөөххө атааканан киирэрбит, туунугэр бүтүн полканан траншея иһигэр икки ардыбыт үстүү миэтэрэ кэккэлээн сытан оборона оҥостон хонон турарбыт. Онно уһун түүнү быһа өстөөх быарынан сыыллан киирбэт гына туох баар орудиебытынан ыта сытарбыт. Арай биирдэ чугас снаряд эстэн, бары хаптас гынныбыт. Ол хаптас гыныыбытыгар, буор быһа ыстанан, миигин саба түһэн кэбистэ. Илиибин да, атахпын да хамсатар да кыах биэрбэтэ. Онно таах өлөр эбиппин, табаарыстарым өйдөөн көрөн лаппаахынан хаһан ылбатахтара буоллар. Онон тыыннаах хаалбыппар доҕотторбор олус махтанабын.

Онтон биирдэ иннибит диэки баран истэхпитинэ, сир үрдүгэр кыра маҥан турба турарын көрө түстүм. Мин, онно сыыллан тиийэн, төбөбүн умса анньан сыттым. Ол сытан японецтар саҥаларын иһиттим. Өйдөөн көрбутум, ол турба киһи сутуруга батар хайаҕастардаах эбит. “Били доттарын турбата эбит”. – диэн өйдөөтүм.Төттөрү сыыллан кэлэн  командирбар противотанковай граната батар хайаҕастардаах эбит диэн кэпсээтим. “Дьэ, оччоҕо гранатаны илдьэн түһэрэн кэбис”, - диэн буолла. Мин быарбынан сыыллан тиийэн гранатаны анньан кэбистим. Тэйэ түһээппин кытта турбам эстэн бытарыйа түстэ.

Кыргыһа сырыттахпына арай биирдэ төбөбүн оскуолка дьукку көтөн ааста. Хаан-сиин балачча барда да, мин бэрэбээскилэммэтим, хараҥаҕа көстүмтүө диэн сэрэнним. Ол иннинэ биир уолбут араанньы буолбутун доҕоро тахсан бэрэбээскилээри тииһигэр ытырбытын, оруобуна ол бэрэбээскитинэн айахха түһэрэн, көрөн турдахпына өлөрбүттэрэ. Ону санаан мин бэрэбээски оҥотторботоҕум, санчааска да барар түгэн суоҕа, сэрии бүтүөр диэри кыргыспытым. Онон ранениебар докуменым суох этэ.

Кыргыһыыга киирэр команда кэтэһэ сыттахпытына старшай политрукпут сүүрэн кэлэн “Биир да киһи тыас таһаарымаҥ, ытымаҥ, капитуляция буолбут”,- диэн ааста. Командирбыт үөрбүт-көппүт дьүһүннээх этэ. Сэрии бүппүт бэлиэтин саллааттары төгүрүччү туруоран, туох баар артиллерияларынан, орудиеларынан “Ураа!”, -диэн хаһыынан доҕуһуоллатан салют ытан ньиргиттибит, үөрүүлээх митинг буолла. Сэрии ол курдук түмүктэнэн, сэриилээн ылбыт Хайлар куораппытыгар төннөн кэлэн, билиэннэйдэрбитин, ыскылааттарбытын харабыллаатыбыт. 3-4 ый ол курдук олордубут.

Онтон Читаҕа кэлэн 342-с отдельнай телеграфнай строительнай рота линейнай надсмотрщигынан сулууспалаабытым. Ол кэннэ Монголия Чойбалсан куоратыгар, кэлин Южнай Сахалиҥҥа сулууспалаабытым.

1948 сыл от ыйын 20 күнүгэр демобилизацияламмытым. Сэрииттэн дойдубар эргиллэн кэлэн баран колхозпар, кэлин совхозпар наар производствоҕа үлэлээбитим. 1978 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа олоробун. Мин Японияны утары сэриигэ кыттыбыт буолан, ааспыт сэрии алдьархайдарын эппинэн-хааммынан билбитим. Билигин бу дьоллоох олоххо олордорбут даҕаны, сэрии куттала баарыттан киһи дьиксинэр. Онон сир үрдүгэр аны сэрии хаһан да буолбатыгар, эйэ туругурарыгар баҕарабын!” (сэрии, үлэ ветерана Охлопков И.П. 1984с. ахтыытыттан).

           Аҕам наҕараадалара:

1.Медаль ”За Победу над Японией”, 1945

2.Благодарность И.В.Сталина “За отличные боевые действия в боях с Японией”, 1945

3.Медаль “30 лет Советской Армии и Флота”, 1948

4.Медали “20, 25, 30, 35, 40 лет Победы в ВОВ 1941-1945”

5.Медали “40,50, 60,70 лет Вооруженных сил СССР”

6. Орден “Великая Отечественная война” 2 степени, 1985
7. Медаль “Ветеран труда”, 1985

Аҕа диэн күн ийэттэн туох да итэҕэһэ суох күндү, кэрэ киһи буолар дии саныыбын. Оҕо эрдэхпиттэн аҕам миигин бэйэтин үтүө холобурунан ииппитэ, элбэҕи сүбэлиирэ, кэпсиирэ, үөрэтэрэ.  Аҕабын олус күндүтүк көрөрүм, убаастыырым, кини тугу эппитэ барыта лоп-бааччы, сөрү-сөп буолара. Хаһан да миигин мөхпүтүн, куолаһын үрдэппитин, сэмэлээбитин өйдөөбөппүн.

Киһиттэн ураты сытыары-сымнаҕас, намыын майгылааҕа биһиги аҕабыт. Үлэһит бастыҥа, уус бэрдэ, “Үлэ кыһыл Знамята” орденнаах “Партизан Заболоцкай” колхоз, совхоз биир төһүү  үлэһитэ этэ. Кэлиҥҥи сылларга кыһыныгар сылгы көрөрө, сайыныгар от оттуура, алаастарга күрүө тутара. Аҕам кыһамньылаах үлэтинэн, көрсүө-сэмэй майгытынан Хомустаах, Кэптэни нэһилиэгин дьонугар –сэргэтигэр ытыктабылы ылан, үтүө өйдөбүлү хаалларбыта.      

Аҕам ийэбинээн, тыыл ветерана Елена Николаевна Охлопковалыын (Неустроева), алта оҕолорун  атахтарыгар туруоран, барыларын үөрэхтээх (4 оҕо урдук, 2 оҕо орто), үлэһит дьон оҥорбуттара. Киэн туттабын Улуу Кыайыыны уһансыбыт күндү дьоммунан: хорсун саллаат аҕабынан – Японияны утары сэрии кыттыылааҕынан, күн-күбэй ийэбинэн – тыыл, үлэ ветеранынан. Дьоммут  уһансыбыт дьоллоох олохторун оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыбыт, үтүө ааттарын үйэтитэбит. Күн сиригэр сэрии хаһан да хатыламматын, мэлдьи эйэлээх күөх халлаан, дьоллоох олох үйэлэргэ туругурдун!

 

Ахтыыны суруйда: кыыһа Барабанская (Охлопкова) Евдокия Ивановна,  Саха Республикатын  үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара , үлэ ветерана,Усуйаана улууһун Усуйаана орто оскуолатын учуутала.

Годы службы: 1942—1948
Место рождения: Якутская АССР, I Легойский наслег
Место призыва: Якутский ГВК
Место службы: 1036 стрелковый полк
Боевые награды: 1.Медаль ”За Победу над Японией”, 1945 2.Благодарность И.В.Сталина “За отличные боевые действия в боях с Японией”, 1945 3.Медаль “30 лет Советской Армии и Флота”, 1948 4.Медали “20, 25, 30, 35, 40 лет Победы в ВОВ 1941-1945” 5.Медали “40,50, 60,70 лет Вооруженных сил СССР” 6. Орден “Великая Отечественная война” 2 степени, 1985
7. Медаль “Ветеран труда”, 1985
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ