Биһиги эһээбит – сэрии саллаата
Биһиги ийэбитинэн эһээбит Егоров Николай Дмитриевич 1923 сыл олунньу 15 күнүгэр Арҕаа Хаҥалас 3-с Мальдьаҕар нэһилиэгэр Татьяна уонна Дмитрий Егоровтарга бастакы оҕонон күн сирин көрбүтэ. Эһэбит төрөппүт дьон иһирэх тапталыгар уһуннук умньамматаҕа - ийэтэ иккиһин оҕолоноору уол биэстээҕэр быстаахтаабыта. Онтон үс сылынан аҕата суох буолбута. Онон икки тулаайах уолу аймахтара иитэ ылбыттара. Улахан уолу Николайы оччтооҕу кэмҥэ үөрэхтээх аҕаларын убайын уолаттара Конон Васильевич уонна Егор Васильевич Егоровтар Харыйалаахха, онтон кыра уолу Василийы таайа герасимов Спиридон Хачыкаакка иитэ ылбыттар.
Сэттэ кылаас үөрэхтээх Николай оскуола кэнниттэн дойдутугар 3-с Мальдьаҕар нэһилиэгэр Ворошилов аатынан холкуоска үлэлээбит. Сүрдээх толоругас, бүгүрү үлэһитинэн ахталлар, оччотооҕу кэмҥэ үлэлээбит дьон. Онтон 1943 сыллаахха бэс ыйын 6 күнүгэр Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Ас-таҥас кэмчи кэмэ буолан, онно эбии аара суолга ыалдьан Чита уобалаһыгар госпитальга эмтэммит.
Бэйэтин кыанар, кыраҕы харахтаах уолу 1034 №-дээх стрелковай полкаҕа снайперынан анаабыттар. Полк суос-сатыы Хайлар хайалары уҥуордаан Бухэдунан быһалаан Цицикарга, билигин Кытайга биллэр улахан куораттарга, оччотооҕуга кыракый куоракка сэриилэһэн тиийбит. Сатыы, сэриилэһэр сэптэрин, бэйэлэрин тэриллэрин сүгэн бу уһун айаҥҥа саллааттар утатан эрэйдэммиттэрин кэнники уйадыйан ахтар этэ. Өстөөх сиригэр бу кимэн киирии операциятын толоруу иһин Николай Дмитириевич Егоров И.В. Сталин бирикээһинэн Махтал сурук уонна “За победу над Японией” мэтээлинэн наҕараадаламмыт. Кытайга олоҕу чөлүгэр түһэрэргэ кыттан дойдутугар 1948 сыллаахха кулун тутар ыйга кэлбит.
Убайа Конон Васильевич кэргэнэ өлөн икки оҕотунаан олордоҕуна армияттан кэлэн дойдутун холкуоһугар үлэлээн барбыт. Сотору буолан үөрэммит оскуолатыгар директоры хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччынан анаммыт. Оскуола 14 оһоҕун оттор маһын кыһын арҕаа өрүһү атынан туоратан, эрбэтэн, саһааннаан эһиилги үөрэх дьылыгар бэлэм оҥороллоро. Оччотооҕу оскуола кырааската суох үрдүн, муостатын, тэрилин ып-ыраастык тутарга техүлэһиттэри хонтуруоллаан, кыһын оскуола ичигэс, үгээрэ суох буоларын, интернат оҕолоро сөптөөх нуормаларын тутуһан аһаан-таҥнан сылдьалларын хааччыйара.
1949 сыллаахха эбээбитин Фекла Степановна Рожина-Федорованы, оскуола алын кылааһын учууталын, кэргэн ылан ыал буолбут. 1950 сыллаахха убайа Конон Васильевич, оскуола директора, оҕолорун кытары ууга дэҥнэнэн суорума суолламмыттар.
Кэлин 60-с сылларга Николай Дмитриевич мындыр туттунуулаах тутааччы быһыытынан биллибитэ. Ол курдук, 1963 сыллаахха Тиит-Арыыга интернат остолобуойун, эһиилигэр кулууп дьиэтин тутуутугар үлэлээбитэ. Маны таһынан 400 сүөһү турар чуурка хотонун, билигин да үлэлии турар массыына гараһын тутууга биригэдьиирдээбитэ. Бу сылдьан сытыары сымнаҕас майгылаах киһи оскуоланы саҥа бүтэрбит биэс уолу бэйэтигэр сыһыаран, тутуу үлэтигэр уһуйан ол оҕолортон кэлин тутуу инженердэрэ үүнэн тахсыбыттара.
Төһө да күүстээх үлэҕэ сырыттар, нэһилиэк общественнай олоҕор кыттар этэ. Ол саҕана агитатордар диэн бааллара. Ыаллары кэрийэн колхоз олоҕун, быыбар хаамыытын, оройуон “Союз кыымнара”, “Советтар Знамялара” хаһыаттар сонуннарын кэпсииллэрэ.
Эһээбит Николай Дмитриевич эбээбитинээн Фекла Степановналыын уон оҕону төрөтөн, иитэн улаатыннарбыттар. Онтон 7 оҕото үрдүк үөрэхтээх специалист. Биһиги ийэбит, Егорова Марина Николаевна ыал онус оҕото.
Хомойуох иһин эһээбит 60 эрэ сааһыгар 1983 сыллаахха бэс ыйын 20 үнүгэр суох буолбут. Биһиги кини туһунан эбээбит, ийэбит ахтыыларыттан истэбит, билэбит. Сэмэйэ бэрт буолан эһээбит мэтээллээх түспүт хаартыската суох эбит.
Эһээбит олоҕун оҕолоро сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыллар.
Быйыл Кыайыы 65 сылыгар биһиги дьиэ кэргэн үөрүүтэ үксээтэ. Ол курдук эбээбитигэр Егорова Фекла Степановнаҕа, сэрии ветеранын огдооботугар, Герой ийэҕэ, Егоровтар педагогическай династияларын төрүттээчитигэр, тыыл, педагогическай үлэ ветераныгар, Дьокуускай куоракка саҥа дьиэҕэ биир хостоох квартира биэрдилэр. Эбээбит 84 саастаах, төһө да хараҕа көрбөтөр, билигин да хоп курдук, үөрэх хаамыытын радионан телевизорынан билсэ олорор. Быйыл биһиэхэ кыстаан балтыбытыгар Пашаҕа үөрэҕэ улахан көмө буолла. Кыайыы үбүлүөйдээх мэтээлин ылан үөрүүтэ үөрүүтэ үксээтэ.
Эбээбитигэр Фекла Степановнаҕа доруобуйаны, дьоллоох олоҕу баҕарабыт.
Аҕабытынан эһээбит Николай Федорович, эбээбит Прасковья Алексеевна Аржаковтар Чурапчы улууһун Мырыла нэһилиэгин олохтоохторо, тыыл, үлэ ветераннара. Сэрии кэмигэр тыылга улахан дьону кытары тэҥҥэ үлэлээбиттэр. Билигин да этэх хаһаайыстыбаларын тутан олороллор.
Биһиги, эдэр көлүөнэ оҕолоро, Аҕа дойду сэриитигэр Кыайыыны уһансыбыт дьоммутугар барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Ахтыыны суруйдулар Дьокуускай куорат 2№-дээх оскуолатын үөрэнээччилэрэ Паша, Ньургун, Сардаана Аржаковтар. 2010 сыл