В тылу ковали Победу

 
 
Годы жизни: 1902- март 1973

Ийэбинэн эһэбит – Дмитриев Иннокентий Афанасьевич – Баабы уола Лэгэнтэй - Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хара нэһилиэгэр Баабы Охонооһой диэн сэниэ бааһынай ыалга 1902 с. төрөөбүт.

1924 сыллаахха эһэбит Лэгэнтэй иккис Наахараттан Захарова Ефросинья Николаевнаны кэргэн ылар. Эһэлээх эбэбит, оччотоооҕу кэминэн сэниэ ыал, 1934 с. холкуоска киирэллэригэр баһаам элбэх баайдарын холбообут эбиттэр – отучча төбө сүөһү, көлүнэр көлө, от охсоро.

Сталин аатынан холхуоска чилиэнинэн киирэн баран, холхуоска хонууга үлэлээбит. 1936 сылтан стахановец. 1938 сылтан хонууга массыынаһытынан уонна тутуу үлэтигэр үлэлээбит, онтон 1938 сылтан фермаҕа сүөһү биригээдэтин биригэдьииринэн, 1940 сылтан 1951 сылга дылы үүт товарнай ферматын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит.

Сэрии кэмигэр, буоларын курдук, Хара да нэһилиэгэр ыарахан күннэр турбуттара: кыайар-хотор үлэһит дьон сэриигэ баран, холкуос үлэтигэр оҕо-дьахтар, кырдьаҕастар хаалбыттара. Уот кураан кыһалҕата бүрүүкүүр кэмигэр «Сталин» аатынан холкуос учуотугар 172 киһи баарыттан 109-һа дьахтар уонна обургу оҕо этэ, 63-һэ – доруобуйатынан сыыллыбыт эр дьон уонна оҕонньоттор.

Саһарбыт ыстараныыссалар кэпсииллэринэн, Национальнай архыыбка харалла сытар матырыйааллартан уонна “Кыым” хаһыаттан. БСК/б/п Мэҥэ-Хаҥалас Райком бюротун уонна Райсовет Исполкомун мунньаҕын 1943 сыл от ыйын 10 күнүнээҕи уурааҕынан көһө сылдьар Кыһыл Знамяны общественнай сүөһү иитиитин сайыннарыыга бастакы миэстэни ылары ситиспитинэн Хара нэһилиэгин Сталин аатынан холхуоска туттарбыттар. Үрдүк ситиһиини ситиспит ферма сэбиэдиссэйэ Дмитриев И.А. – 711 ынах сүөһүлэнэн госбылааны толорбут, ньирэйдэр сууткаҕа 500 гр улааталларын ситиспит. 1944 сыл алтынньы 13 күнүгэр  «Кыым» хаһыат 204 №-гэр «Мэҥэлэр быыстапкалара» диэн ыстатыйа тахсыбыт. Онно этиллэринэн, Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун тыатын хаһаайыстыбатын быыстапката алтынньы 10 күнүгэр арыллыбыт. Быыстапкаҕа үрдүк үүнүүнү ситиспит, сүөһү иитиитин былаанын толорбут, саҥа төрүөҕү барытын ииппит оройуон бастыҥ колхуостарын бэрэстэбиитэллэрэ, байыаннай бириэмэ стахановецтара мустубуттар. Онно Хара нэһилиэгинээҕи Сталин колхоз ферматын сэбиэдиссэйэ таб. Дмитриев И.А. иккис киһинэн араапардыыр: колхоз сүөһү иитиитин былаанын аһары толордо, ааспыт дьылга 154 ньирэй тыыннаах иитиллибит буоллаҕына, быйыл 207 ньирэй төрөөбүтэ бүтүннүүтэ тыыннаах. Быйыл 243 ынах саптарылынна, үүтү ылыы былаана аһары толорулунна, кыһыҥҥыга бэлэмнэнии түмүктэннэ.

Ити киэһэ алта чааска оройуон тыатын хаһаайыстыбатын бастыҥнарын сүбэ мунньаҕа буолбут. Саха АССР Сирин оҥоһуутун Наркома таб. Борисов С.Н. сүөһү иитиитигэр үчүгэй көрдөрүүлэри ситиспит, былааны таһынан 90-тан тахса сүөһүнү ииппит, сүөһүтэ суох колхозтаахтары барыларын сүөһүлээбит Хара нэһилиэгинээҕи Сталин аатынан колхозка Саха АССР Совнаркомун көһө сылдьар Кыһыл знамятын туттарбыт.

Бу икки түгэн этэринэн, биһиги эһэбит салайар фермата бу сэрии ыар, ас-таҥас кырыымчык сылларыгар, аччык аҥардаах оҕо, дьахтар, кырдьаҕас оҕонньоттор үлэһиттэрдээх да буоллар, оройуонҥа онтон Саха сирин үрдүнэн бастыҥ көрдөрүүлэри ситиһэн, оройуон уонна Саха АССР көһө сылдьар Кыһыл знамяларын ылбыта элбэҕи кэпсиир! Бу оччотооҕу дьон кыайыыга дьулуурун, патриотическай өйө-санаата үрдүгүн, санаата күүстээҕин, чуолаан, эһэбит сатабыллаах салайааччы буоларын туоһулуур! Эһэбит 1944 сылтан ССКП чилиэнэ.

1947-1948 сс. уот кураан туран, от үүммэккэ сүөһүлэрин үүрэн, ньирэйдэрин сиэтэн туос сатыы Тааттаҕа, «Саҥа олох» диэн холхуос сиригэр баран кыстаабыттар. 17-18 хонук аһаҕас халлаан анныгар хонон айаннаабыттар. Сүөһү аһылыгын бэлэмэ, кыстык хотоно, ыанньыксыттар олохторо – бу тэрээһин барыта ферма сэбиэдиссэйигэр сүктэриллибит.

Ол кэнниттэн 1950-1951сс. биир да салаа от үүммэккэ аны Өлүөхүмэ оройуонун Кыыллаах Арыытыгар барарга күһэллибиттэр. Аара баран иһэн сүөһү тиэйэн иһэр баржалара умайан (буксирдара дуу), өрүс ортотугар аймалҕан бөҕө буолбут. Эмиэ барытыгар сэбиэдиссэй сүүрэр-көтөр, дьону уоскутар. Кыыллаах Арыыга да кинилэри бэлэм олох күүппэтэх. Оннуларын булар, олох-дьаһах дьаалытыгар киирэр түбүк барыта эһэбит, Дмитриев И.А., үрдүнэн ааспыт. Ити көһөрүүлэргэ сылдьыбыт ыар сылларын, сүрэх бааһа буолбут кэмнэрин кэлин да чаастатык ахтар, саныыр этилэр.

Архыыб докумуоннара кэпсииринэн ханна хаалыылаах үлэҕэ эһэбитин салайааччынан аныыллар эбит. Ол курдук 1951 с. сибииньэ уонна көтөр иитэр фермаҕа эһэбит сэбиэдиссэйинэн анаммыт “Депутат Дмитриев И.А. сэбиэдиссэйинэн үлэлиэҕиттэн сибиинньэ уонна көтөр иитиитэ үчүгэйдик сайынна, ол курдук туһата суох өлүү суох буолла. Сибиинньэ иитиитигэр госбылаан 128,5% туолла, маны таһынан 30 сибиинньэ өлөрүллэн холхуос наадатыгар туттарылынна, 47 сибиинньэ оҕото холхуостаахтарга атыыланна ...” – диэн сурулла сылдьар. Бу эмиэ эһэбит бэриниилээх үлэһитин, дьону-сэргэни сатаан аттаран туруоран, сатабыллаах салайааччы буоларын туоһулуур.

Бу үлэлиир сылларыгар эһэбит Сталин аатынан холкуос бырабылыанньатын чилиэнэ, Хара нэһилиэгин депутаата буолуталыы сылдьыбыт.

Эһэбит ситиһиилээх, таһаарыылаах үлэтин Советскэй бырабыыталыстыба үрдүктүк сыаналаабыта: 1947 сыл от ыйын 04 күнүгэр «Бочуот знага» орденынан, «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэ» иһин мэтээлинэн, тыа хаһаайыстыбатын туйгуна знагынан, Саха өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү сэбиэтин дипломнарынан, грамоталарынан наҕараадаламмыта, 1955 сыллаахха бүтүн Союзтааҕы ВДНХ выставкатыгар Москва куоракка кыттыыны ылбыта уонна 1960 с. путевканан наҕараадаланан соҕуруу баран сынньанан, күүлэйдээн кэлбитэ.

Эһэбит 1928-30 сс улахан дьон оскуолатыгар 2 сыл үөрэнэн, наадатын эрэ суруйар, ааҕар кыра үөрэхтээҕэ. Эһэбит аҕыйах саҥалаах, ол оннугар ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх, чэп-чэпчэкитик хаамар, сыыдам сырыылаах, киирбит-тахсыбыт, барыылаах-кэлиилээх киһи этэ. 1973 сыллаахха кулун тутар ыйга ыалдьан олохтон туораабыта.

     

Хара нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха өрөспөбүүлүкэтин

 үтүөлээх тутааччыта Антонина Петровна ОКОЕМОВА

Место рождения: Харанский наслег Мегино-Кангаласского улуса
Боевые награды: Награжден орденом "Знак Почета", медалью "За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.", знаком "Отличник сельского хозяйства"
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ