ИЛЛАРИОНОВ Иннокентий Никитич, Е.И. Курашов аатынан Дьокуускай куорат 2 №-х оскуолатын выпускнига
Ааспыт олох туоһута - бу саһарбыт хаартыскалардаах убайым Кеша кичэйэн оҥорбут альбомун көрө олорон хараастан ыллым, кини кылгас гынан баран дириҥ ис хоһоонноох олоҕун кыратык сэгэтэн, Сэрии оҕолорун историятыгар кыбытыахпын баҕардым. Хаартыскаларга -- ким эрэ эһэтэ, эбэтэ буолбут оччотооҕу эдэр дьон, Улуу Сэрии кэмин оҕолорун, сырдык мөссүөннэрэ…
Хас биирдии хаартыска кэннигэр доҕотторугар уһун кэмнэргэ өйдөбүнньүк буоллун диэн бэлэхтиир тыллар суруллубуттар, уопсай хаартыскаларга убайым бытархай кыраһыабай буочарынан түспүт дьон ааттарын-суолларын суруйан хаалларбыт. Сэрии кэмин оҕолорун истэригэр сут-кураан, аас-туор сылларга кыра саастарыгар тымныйан, аччыктаан, тыҥа ыарыһах буолбут үгүс этэ, онон ким үөрэнэ сылдьан, ким ол кэнниттэн Дьокуускайынан, Чурапчынан санаторийдарга эмтэммиттэр.
Иннокентий Илларионов мин төрөппүттэрим, Чурапчы Хайахсытын олохтоохторо Никита Афанасьевич уонна Ирина Николаевна Илларионовтар, маҥнайгы оҕолоро. Кеша 1932 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Историяҕа хара мэҥ буолбут Чурапчы холкуостаахтарын хоту күүс өттүнэн көһөрүүгэ дьоммут барыыларыгар кини уон саастаах оҕо этэ. Эдьигээн Наатаратыгар тиийэн, күннэтэ олох иһин охсуһуу кэмигэр улахан дьону кытта тэҥҥэ ыарахан үлэҕэ миккиллэн, тоҥон-хатан, аччыктаан, оҕо сааһыттан тыҥа ыарыһах буолбут.
Аҕам убайбын үөрэттэрэ сатыыра. Бииргэ үөрэммит оҕолоро Кешаны үөрэҕэр ураты дьоҕурдаах, нууччалыы үчүгэйдик саҥарара, математикаҕа ордук күүстээх дииллэрэ. Кини 1950-1955 сылларга куоракка Е.И. Курашов аатынан 2-с оскуолаҕа үөрэммит. Элбэх доҕордоох, бэйэтэ билиигэ-үөрэххэ тардыһыылаах, сытыары сымнаҕас майгылаах эбит. Оскуолаҕа үөрэнэ да сылдьан, кэлин да куруук санаторийдарга эмтэммит – ол туһунан эмиэ хаартыскалар кэпсииллэр. Бэйэтэ хаартыскаҕа түһэриинэн дьарыктаммыт. Альбомтан да көрдөххө, куруук дьон-сэргэ ортотугар сылдьара олоххо активнай позициялааҕын, инникигэ сырдык ыралааҕын туоһулуур.
1960 сыллаахха холкуостарыттан үһүө буолан Төҥүлүгэ баран, СПТУ-га бухгалтер курсугар үөрэммиттэр. Онно Уус Алдан Тандатын кыыһын Смена Михайловна Заболоцкаяны кытта билсэн, 1961 сыллаахха ыал буолбуттара. Бухгалтер идэтин баһылаан, улахан бөдөҥсүйбүт Эрилик Эристиин аатынан холкуоска иккиэн бухгалтерынан үлэлээбиттэрэ. Икки кыыс оҕону төрөппүттэрэ. Онтон 1964 сыллааахха убайым барахсан тымныйан ыалдьан, эдэр сааһыгар олохтон туораабыта. Саҥаһым Смена икки кыра оҕолоох огдообо хаалбыта. Кэлин кэргэн тахсан, дьиэ-уот тэринэн, совхозка кылаабынай бухгалтер солбуйааччытынан кырдьыар дылы эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Быраатым икки кыыһа Зоя уонна Зина улаатан, талан ылбыт идэлэринэн үчүгэй специалист буолбуттара, кинилэр ыччаттара билигин олоҕу салгыыллар.
Оттон мин, оһоҕос түгэҕинээҕи оҕо, 1952 сыллаахха ийэм 37 сааһыгар төрүүбүн. Биһиги икки ардыбытыгар 12 оҕо төрөөн, кыраларыгар суорума суолламмыттар, былыргы дьон, үлэ туһа диэн баран түүннэри-күнүстэри бэйэни харыстаммакка үлэлиир кэмнэрин оҕолоро…
Биһиги эһэбит, удьуор аҕа ууһун тэниппит ытык киһи Илларионов Афанасий сэттэ уола Улуу Сэриигэ кыттыыны ылбыттара. Икки уола төннүбэтэхтэрэ. Оттон аҕам Никита Афанасьевич Илларионов – кини улахан уола – сэриигэ бэбиэскэ туппатах, хаста да военкомакка киирэ сылдьыбытын чугаһаппатахтар. Ол хаалан, көһөрүү кэмигэр, Эдьигээҥҥэ Хайахсыт түөрт колхозтара холбоһон «Чурапчы» колхоз буолбуттарыгар биригэдьииринэн анаабыттар. Ити үлэҕэ түөрт сыл устата эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Кини ураты дьулуурдаах-тулуурдаах, дуулаҕа үлэһит, булчут бэрдэ буолан, биир дойдулаахтарын, элбэх ыал сырдык тыынын араҥаччылаатаҕа, дойдуларыгар тыыннаах эргиллэллэригэр олук уурдаҕа…
Мин, 14 оҕоттон соҕотох хаалбыт киһи, ийэм, аҕам кэскиллэрин салҕааччы буоллаҕым. Ону ситэ өйдөөбөккө, үөрэхтэнэн, банк үлэһитэ буолан баран, 34 сааспар диэри соҕотох сылдьыбытым. Онтон дьылҕа-хаан ыйааҕынан хоту дойдуга баран, Иван Антонову көрсөн, кэргэн тахсан, түөрт кыыс оҕону төрөппүппүт. Кыргыттарым Ира, Евдокия, Лена, Иванна бары үрдүк үөрэхтэнэн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар, дьиэ-уот тэринэн, сиэн оҕолору бэлэхтээн, Илларионовтар үтүө ааттарын ааттаталлар. Удьуор утума салҕанар.
Ирина Никитична АНТОНОВА (ИЛЛАРИОНОВА)
