Биһиги ийэбит тыыл ветерана Волкова Парасковья Ивановна 1928 сыллаахха алтынньы ый 14 күнүгэр Бүлүү улууһун Тоҕус нэһилиэгэр уруккута Свердлов колхуос илинҥи-хоту сытар Алаас эбэ төрүт олохтоохторо Алексеев Алексей Алексеевич (Чөҥкөй) уонна Петрова-Алексеева Мария Семёновна (Лэкээрэй) дьиэ кэргэннэригэр үһүс оҕонон төрөөбүт. Мария, Анастасия диэн эдьиийдэрдээҕэ. Төрүөн иннинэ үһүс оҕоҕут кыыс оҕо буоллаҕына биһиэхэ биэриҥ диэн Ивановтар диэн оҕото суох ыаллар ииттэ ыларга кэпсэппиттэр. Ол курдук, Ивановтар Васильев Николай Николаевич диэн ииттибит уолларыгар ханыы 40 хонуктаах кыыс оҕону ииттэ ылбыттар. Иитиллибитинэн Иванова Парасковья Ивановна диэн ааттанар. Дьиннээх төрөппүт дьоно Лэкээрэйдээх Чөҥкөй буолалларын кэлин билэн да баран хом санаата суоҕа.
Бу сэрии сыллара кинилэргэ ыарахан сыллар этилэр. Ийэтэ Лэкээрэй Маарыйа биэс оҕолоох тулаайах хаалар. Эдьиийдэрэ Мария сэттэ саастааҕар оһолтон, Анастасия улаатан баран өлбүттэр. Ийэм таайа Петров Петр Семөнович сэриигэ барар, эбэтэ Марфа (Хобойоох) (ийэтин ийэтэ) өлөр. Эһэтэ Мөлбөрү Сэмэн, аҕата Чөҥкөй Өлөксөй ис ыарыытыттан өлөллөр. Ол да буоллар хорсун санаалаах Лэкээрэй эмээхсин сэрии кэмигэр колхуоска үлэлээн, туулаан, илимнээн оҕолорун атахтарыгар туруортаабыта. Оҕолоро бары үлэһит үтүөлэрэ буола улааппыттара, ыччаттары тэниппиттэрэ. Алексеева (Ефремова) Марфа Алексеевна, Алексеев Петр Алексеевич, Алексеева (Леонтьева) Александра Алексеевна, Петров Иннокентий Петрович. (Лэкээрэй кыра уолун оҕото- уруута суох сэриигэ барбыт таайын аатынан Петров Иннокентий Петрович диэн суруттаран таайын аатын ааттатар Петровтар диэн ыччаттары тэнитэр).Лэкээрэй аҕата Мөлбөрү Сэмэн томтоҕор сирэйдээх, токур муруннаах сырдык хааннаах киһи эбитэ үһү.Онон биһиги ийэбит уонна быраата Бүөтүр ол оҕонньор курдук чакырдар дииллэр. Ийэм аҕата Чөҥкөй төрдүнэн бары хара дьүһүннээхтэр. Онон сорох оҕолоро кинини батаннар хара дьүһүннээхтэр эбит.Ийэм төһө да туспа иитилиннэр бииргэ төрөөбүт балтыларын бырааттарын уонна убайа Алексеев Семён Алексеевиһы (Чөҥкөй бастакы ойоҕор уола) кытта сибээһин үйэтин тухары быспатаҕа, бэйэ-бэйэлэригэр өрүү көмөлөсүһэ олорбуттара.
Оскуолаҕа хойут киирбитин туһунан кэпсиирэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар Мастаах Балаҕаччы Эбэ таһыгар Уйбааҥка өтөҕөр Свердлов колхуостан кэлэн үөрэнэр оҕолору олорпуттар. Нэдиэлэ ахсын дьонноругар Свердловка баран ыһык оҕото аҕалынан аһыыллара. Саас ыһыктара бүтэн туруорбах оһохторун состуоҕун буоруттан күһүн сиэбит хохтуларын булан сииллэрин, ааны бүрүйбүт тириилэрин уокка үтэн сииллэрин кэпсиир буолара. Тоҥон-хатан эрэй бөҕөнү көрөн олорон үөрэммиттэр. Оһох оттор мастара суох буолан тиэргэннэрин сиэрдийэтин мастаан оһох оттон олороллоро. Онно Уйбааҥка оҕонньор киирэн көрөн баран туох да диэн саҥарбакка тахсан барбытын, оҕолор кутталларыттан мастарын орон анныгар симэн баран олорбуттарын кэпсиирэ. Сэриигэ барбыт дьон оннугар оҕолору холкуос үлэтигэр ыланнар үһүс кылааһы бүтэрбитин кэннэ үөрэммэтэх. Онтон ыла күүстээх үлэ үөһүгэр сылдьыбыт.Сайынын окко, бурдук быһыытыгар, фермаҕа от тиэйиитигэр араас үлэҕэ барытыгар сылдьыбыт. Стахановец аата иҥэриллибит. 1947 сыллаахха Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыт.
Дьон туһунан хаһан да куһаҕаннык ахтыбат буолара, оҕолорун эмиэ оннук ииппитэ. Сэрии аас-туор сылларыгар Свердлов колхуос бэрэссэдээтэлинэн Наумов Гаврил Прокопьевич, биригэдьииринэн Волков Степан Васильевич талылланнар дьону аччыктааһынтан быыһаабыттара диэн кэпсиирэ. Сут дьыл бурдук эрдэ хаһыҥнаан хаалбытыгар үчүгэй эрэ бурдугу хомуттарбыттар. Гаврил Прокопьевич дьон аччыктаан өлөөрү гынна диэн хаһыҥнаабыт бурдугу хомуттаран миэлиҥсэҕэ мэлиттэрэн дьоҥҥо тарҕатан дьону өлүүттэн быыһаттарбыт, уонна ол дьыл Арыылаах икки Быркылаах күөллэр икки ардынааҕы үрэх мууһа эрдэ баран балык тахсыбытын туулаан бултаан дьону-сэргэни аһаппыттар. Бу үлэ түмүгэр биир да киһи суорума суолламматах. Ыарахан кэми туоруурга ити дьон сатабыллаахтык салайан дьон олоҕун быыһаабыттарыгар дьон махтала муҥура суох этэ диэн өрүү кэпсиир буолара.
Кэлин 1950 сыллаахха аҕабыт Волков Семён Семёновичтыын ыал буолан биэс оҕолоноллор. Бөдөҥсүтүү саҕана 1959 сыллаахха Свердловтан Балаҕаччыга көһөн кэлэн олохсуйаллар. Ийэм араас үлэҕэ үлэлээн баран, кэлин оскуолаҕа үлэлии киирэн интернатка повардыы сылдьыбыттаах, сайын үрдүкү кылаас оҕолорун кытта оһох кирпииччэтин үктээһиҥҥэ, өрөмүөҥҥэ, уу баһар аттарыгар от оттооһуҥҥа, интернаты өрөмүөннээн кырааскалааһыҥҥа, түннүктэрин оҥорууга, учууталлар кэлэллэригэр учууталлар уопсайдарын сууйан-тараан бэлэмнээһин үлэтигэр кыттыбыта. Итии аһылыкка оҕо доруобуйатын чэбдигирдиигэ үүт оргутан оҕолорго кылаастарынан тарҕаталлара.Маһы хайытан, сүгэн, таһан ийэм тоҕус оһоҕу отторо. Биһиги оҕолор ийэбитигэр көмө дьон буоларбыт. Биһигини ийэбит олох кыра эрдэхпититтэн бэйэтин кытта батыһыннара сылдьан үлэҕэ үөрэппитэ. Аҕабыт колхуос туруу үлэһитэ этэ, дьиэтигэр өр олорбото, кыһынын булт соноругар,сайын от үлэтигэр, күһүн саас араас өрөмүөн үлэтигэр сылдьара. Дьиэ ис тас үлэтигэр, мас эрбээһинигэр, мас туруоруутугар, кыстааһыныгар оҕолор улахан көмө буоларбыт. Сүөһү иитэр буолан бэйэбитигэр оттуурбут. Ону таһынан улаатан баран оскуоланы бүтэриэхпитигэр дылы үөрэх бүттэ да совхоз отчутунан биригээдэҕэ сылдьан оттуурбут.
Ийэбит олус минньигэс астаах, ыраас туттуулаах үчүгэй хаһаайка этэ. Иистэнэрин сөбүлүүрэ. Куруук элбэх ыалдьыттаах буоларбыт, кэлбит дьон куруук илии тутуурдаах бараллара. Дьоммут бултаммыт бултан ыраах чугас аймахтарыгар, соҕотох дьоҥҥо бэрсэллэрэ, көмөлөһөллөрө.
Ийэбит оскуолаҕа ититии киирбитин кэннэ дьиэ сууйааччынан үлэлээн баран бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.
Аҕа дойду сэриитин кэмигэр араас ыарахан үлэҕэ үлэлээбитин иһин 1947 сыллаахха Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыт, 1982 сыллаахтан Үлэ ветерана, 2010 сыллаахха Тоҕус нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо аата иҥэриллэр. Элбэх юбилейнай мэтээллэрдээх.
Ахтыыны суруйда кыыһа Сметанина (Волкова) Александра Семёновна
Балаҕаччы 2020с.
