В тылу ковали Победу

 
 
Годы жизни: 1930-2003

Илья Петрович 1930 сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун “Көрдүгэн” алааһыгар төрөөбүтэ. Суостаах 1941 сыл. Аан дойдуну аймаабыт Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии.  Оҕолортон аҕаларын,убайдарын былдьаабыт,эбээлэри,эһээлэри,ийэлэри,эдьиийдэри ыар үлэҕэ умса анньыбыт кырыыстаах сэрии. Ити кытаанах кэмҥэ мин эһэм Неустроев Илья Петрович саҥа улаатан эрэр 11 саастаах оскуола оҕото этэ. Саамай улаатар, билиини—көрүүнү иҥэринэр - ити кэрэ кэмнэрин уоттаах сэрии бүөлүү түспүтэ. Эһэм бу ыарахан дьылларга Кыайыыны тыылга уһансыбыта.

Неустроев Илья Петрович от ыйын 15 күнүгэр Мэҥэ-Ханалас оройуонун Баатара нэһилиэгэр кун сирин корбутэ. Ийэтэ Чурапчыттан төрүттээх Анна Иннокентьевна Собакина, аҕата Баатараттан төрүттээх Петр Михайлович Неустроев. Барыта уон икки оҕо күн сирин көрбүтүттэн Илья уонна Василий эрэ киьи-хара буолбуттара. Аҕатын убайа Неустроев Лука Михайлович «Көрдүгэн» алааска  бэйэтин дьиэтин биэрэн, 1921сыллаахха Баатараҕа маҥнайгы оскуоланы астарбыта. Ол оскуола кэлин Сыымахха көһөрүллэн аҕалыллыбыта.Кэнники 1991сыллаахха оскуола коллектива үөрэнээччилэри кытары ол бэлиэ сиргэ обелиск туруорбуттара. Илья Петрович 1939 с.Баатара сэттэ кылаастаах оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин ыарахан кэмнэригэр холкуоска улахан дьоннору кытарытэбис-тэҥҥэ үлэлээбитэ. Ол курдук кыhынын сонуокка хаар типтэриитигэр, саас эрдэ бүтэй маhын бэлэмнээhинигэр, ыhыыга көмөлөhүннэрэллэрэ, сайынын от үлэтигэр, күhүнүн бурдук астааhыныгар үлэлэтэллэр эбит. Кыайыыны уhансар баҕаттан сарсыарда халлаан сырдыаҕыттан үс туман түhүөр диэри систэрин көннөрбөккө үлэ үөһүгэр сылдьаллара. Оччолорго күннээҕи өлүү аhылыктара суорат буолара. Ип-итиигэ төһө да сөрүүн сииктээх сиргэ уура сатаабыттарын үрдүнэн  суораппыт аһыйан да хааллар наһаа минньгэс курдук этэ диэ ахтара эһэм.  Кини оҕо да буоллар тугу кыайыарынан оҥоро сатыыра үһү. Сэрии саҕана улахан кураан сатыылаан от үүммэтэх, сир кураантан хайыта хаппыт, өссө эбиитин аhыҥа үөн ыспыт. Аһыыҥканы бааһыналар кытыыларынан дьаама хаһаннар, онно түһэрэн өлөрө сатыыллар эбит. Аны моҕотой хасааһын бурдук  бааһынатыгар ичигэстир биир эмиэ туһунан үлэ. Эһэм быраатынан Баһылайдыын атынан от мунньуутугар уонна биир кыыс бугул түгэҕин харбааччынан сылдьыбыттар.Оннук алаастан алааска үс буолан сылдьаллар эбит. Ол сирдэрин мунньан, бугулаан бүтэрдэхтэринэ биирдэ отууларыгар бараллара. Инньэ гынан үксүгэр ыга түүн сороҕор бүтэлэрэ үһү. Эһэм бу кыайыы туһугар оҕо ньулдьуххай сааһыгар сыралаах улэтэ сыаналанан, сэттис кылааска үөрэнэ сылдьан улахан дьону кытары бииргэ “Үлэҕэ килбиэнин иһин” Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Илья Петрович кэпсииринэн, Сыырдаахха бырабылыанньа дьиэтигэр мэтээлин туттарбыттар. Ол күн учуутала Нина Ильинична Слепцова оскуолаҕа линейка иннигэр таһааран мэтээлин көрдөрө –көрдөрө эҕэрдэлээбит уонна оҕолорго кэпсээбит, ол кэннэ  күнү быһа мэтээлин кэтэ сылдьарыгар сорудахтаабытт. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар ордук математика,физика уруоктарын собулээн уорэтэрэ. Учугэй уорэхтээх буолан Майага слетка кыттыыны ылбыт. Илья Петрович быраатынаан кун аайы оскуолаҕа тоҕус биэрэстэлээх “Көрдүгэн”  диэн алаастарыттан  сатыы хааман оскуолаларыгар тиийэллэрэ. 1948с. Баатара сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн Майа оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Сыымах  оскуолатыттан Попов М.Е, Сысолятина М.П буолан уорэммиттэрэ. Кинилэр кылаастара-Майа оскуолатын бастакы выпускниктара. 1950с. 25 о5о буолан ситиһиилээхтик бутэрбиттэрэ. Кинилэртэн Попов М.Е Мэнэ-Ханалас, Алдан райсоветтарын бэрэссэдээтэлэ, Сосин И.М Саха сирин биллиилээх суруйааччыта, Неустроев Илья Петрович - Баатара нэьилиэгин сельсоветын бэрэссэдээтэлэ. Угустэрэ учуутал идэтин баһылаабыттара. 1951 с. Оскуолатын бутэрэн баран, Хаптаҕай сэттэ кылаастаах оскуолатыгар физкультура учууталынан, интернакка баспытааталынан улэҕэ киирбитэ. Оҕолоро үгүс оройуон курэхтэһиилэригэр миэстэлэһэллэрэ. 1951с. Учительскай институкка  физико-математическай факультетка уорэнэ киирэр. 1953с. үөрэҕин бутэрэн, Горнай оройуонун Атамай сэттэ кылаастаах оскуолатыгар физика уонна математика учууталынан ананан барбыта.Онно 1968 с. диэри  директорынан уонна завуһунан улэлээбитэ. Горнайга улэлии сылдьан олоҕун аргыһын Хаҕаластан төрүттээх история учууталын Митрофанова Вера Семеновнаны көрсөн 1956 с.кулун тутар 12 кунугэр олохторун холбууллар. Онно Горнай улууһугар икки оҕолоро күн сирин көрбүттэрэ.

Илья Петрович үөрэппит оҕолоро үрдүк үөрэх кыһаларыгар ситиһиилээхтик туттарсан киирэллэрэ. Ол курдук, Яковлев И.И Москватаҕгы государственнай университеты бутэрэн, физико-математическай наука кандидата. Үгүс үөрэнээччилэрэ физика уонна математика учууталлара буолбуттара. Илья Петрович кылаас таһынааҕы улэни сатабыллаахтык тэрийэрэ. Холобур, сайын аайы үөрэнээччилэрин мунньан, геологическай экспедицияларга илдьэрэ. Дьокуускайдааҕы геологоразведочнай управление сорудаҕынан көмүс сууйаллара, туһалаах сир баайын көрдүүллэрэ. Бу улэтин иһин ССРС геологиятын министерствотын грамотатынан наҕараадаламмыта.Экспедицияҕа сылдьыбыт оголортон Васильева Фекла, Иванова Аня ЯГУ геологическай факультетын бутэрбиттэрэ. Үөрэнээччилэрэ Яковлев М.М - Ил Тумэн депутата,Филиппов А.А - Саха Республикатын доруобуйатын харыстабылын туйгуна. Илья Петрович 1968 с. дьиэ кэргэнинээн төрөөбүт сиригэр Мэҥэ-Ханаласка Баатара аҕыс кылаастаах оскуолатыгар математика учууталынан ананан кэлбитэ.Ол кэмнэ оскуола профкомун бэрэссэдээтэлинэн улэлиир сылларыгар, учууталлар үлэлиир усулуобуйаларын тупсарыыга, үлэлэрэ көдьүүстээх буоларыгар үгүс кыһамньытын уурбута. Бииргэ үлэлээбит коллективын дьонноро кэпсииллэринэн, ону таһынан, коллективнай балыктааһыны, сир аһын хомуйууну, куобах күрэҕин, куоракка күүлэйдии киириини  сатабыллаахтык тэрийэрэ.

Үөрэппит кылааһын оҕолоро билиҥҥээҥҥэ диэри учууталларын истинник саныыллар,ахталлар. Үөрэнээччилэрэ Горнайга илдьэн куулэйдэтэ сылдьыбыттара.Сыымах оскуолатын выпускниктара өрүү ытыс үрдүгэр илдьэ сылдьаллара. Кини математиканы үөрэппит сылларыгар Бутэйдээх физмат кылааьыгар, республиканскай физико-математическай оскуолага сыллата үөрэнэ бараллара. Онон үгүс уорэнээччилэрэ учууталларын идэтин салгаабыттара: Кузьмина А.И. Попов В.А ,Ходулов Р.Н, Попов Н.П, Шарин В.Я уо.да.а

Кылааһын оҕолоро оскуолаҕа ыытыллар күрэхэһиилэргэ , конкрустарга өрүүтүн миэстэлэ4эллэрэ. Илья Петрович улууска биир бастыҥ математик учуутал буолан, аттестацияны «старшай учуутал» диэн категория ылбыта. Үөрэнээччилэрэ оройуон олимпиадатыгар миэстэлэһэннэр, сайынны «Дьоҕур» лааҕырга Новосибирскайга ыҥырыллыбыттара.

Илья Петрович пенсияҕа да тахсан баран, таах олорботоҕо. 1994 с. «Липпэ» бааһынай хаһаайыстыбатын тэрийбитэ. Кини бааһынай хаһаайыстыбалар республикатааҕы ассоциацияларын бастакы съеһин делегата. Бааһынай хаһаайыстыбатыгар сүөһү иитиитинэн дьарыктанан, государствоҕа үгүс эти - үүтү туттарбыта.

Илья Петрович спордунан сөбулээн дьарыктанара. Биир сөбүлүүр, пропагандалыыр дьарыгынан дуобат буолара. Бастакы спортивнай разрядтаах биир күүстээх  дуобатчыт быһыытынан биллэрэ. Эһэм общественнай улэҕэ активнайдык кыттара. Ол да иһин ЫБСЛКС чилиэнинэн, 1955 с коммунистическай партия чилиэнигэр ылыллыбыта. Үгүс сылларга нэһилиэк партийнай тэрилтэтин салайбыта. Оройуон коммунистарын партийнай конференциятыгар делегат быһыытынан кыттыыны ылбыта. Уонча сыл устата учаастактааҕы быыбардыыр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлинэн үтүө  суобастаахтык улэлээн, улуустаа5ы быыбар хамыыьыйатын Бочуотунай грамотатынан наҕараадалыммыта.Илья Петрович эдэр сааһыгар, кэнники да пенсияҕа тахсан  баран биир сөбүлүүр дьарыга булт этэ. Сорсуннаах булчут буолан, оройуон любитель - булчуттарын курэхтэһиилэригэр маҥнайгы  миэстэни  ылары ситиспитэ. Куобаҕы туһахтаан, сылга 2 тыһыынчаттан  тахсаны государствоҕа тириитин туттарара. Ону таһынан,  кииһи, солоҥдону, кырынааһы, андаатары капкааннаан элбэҕи бултаабыта. Илья Петрович үлэлээбитин тухары нэһилиэк, оройуон, республика салайар тэрилтэлэрин Бочуотунай грамоталарынан, махтал суруктарынан сыралаах улэтэ бэлиэтэммитэ. Үлэ, тыыл ветеранын мэтээлинэн,Кыайыы 30,40,50 сылларын  юбилейнай  мэтээллэринэн, Советскай Союз маршала  Жуков мэтээлинэн на5араадаламмыта. Кини сыралаах үлэтэ үрдүктүк  сыаналанан, Мэцэ - Ханалас улууһун Бочуотун  кинигэтигэр киирбитэ, улуус Бочуоттаах  гражданинын аатын  ылбыта. Кини аата Саха сиринээҕи “Өйдөбүнньүк” (Память) кинигэҕэ киирэ сыдьар.

1418 түүннээх күн буолан ааспыт  Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ советскай норуот фашитскай Германияны кыайбыта 75 сыла туолара ахсааннаах хонук хаалла. Бу сырдык күнү килбиэннээх үлэтинэн чугаһатыспы, үөрэххэ, үлэҕэ өрүү инники  кэккэҕэ сылдьыбыт эһэм  Неустроев Илья Петрович  сырдык аатын инники да сылларга уйэтитэ, ахта – саныы туруохпут.

Место рождения: “Көрдүгэн” алааһа, Баатара нэһилиэгэ, Мэҥэ-Хаҥалас оройуона
Боевые награды: медаль "За доблестный труд в годы ВОВ", медаль Жукова, юбилейные медали
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ