В тылу ковали Победу

 
 
Годы жизни: 1923-20.10.2011
Воинское звание: нет

Марфа Дмитриевна Маркова (1923-2011) – үлэ, тыыл ветерана, «Аҕа дойду  Улуу сэриитигэр 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн 1947с наҕараадаламмыт.

Ийэбит туһунан истиҥ санаа

       Марфа Дмитриевна 1923 сыллаахха Дьабыыл нэһилиэгэр Мария уонна Алексей Стручковтар дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон  күн сирин көрбүтэ. Икки саастааҕар ийэтэ кыыһын батыһыннаран «Кыһыл агроном» колхозка көһөн кэлбит. Кэлин, Орто Эбэҕэ олорор киһиэхэ кэргэн тахсан, Уус Алдан улууһугар  барбыттар. Марфа бастакы кылааска үөрэнэ киирбит сылыгар ийэтэ эмискэ ыалдьан олохтон туораабыт, сотору буолаат, ииппит аҕата эмиэ күн сириттэн барбыт. Бу сураҕы дойдутугар истэн,  тулаайах кыыһы биир үксүн аһынан  Дмитрий Сидорович уонна ийэтин эдьиийэ Наталья Тимофеевна  Бочкаревтар  Маттаҕа көһөрөн аҕалбыттар. Марфа улаатыар диэри Бочкаревтарга иитиллибит, оскуолаҕа үөрэммит. Аҕа дойду сэриитин ыар сылларын, аһыытын-ньулуунун толору амсайан, улахан дьону кытта тэҥҥэ колхуоска үлэлээн, кыайыыны уһансыбыта. Бу кэми кини соччо улаханнык кэпсээбэт этэ, арай «… наар аһыахпытын баҕарар этибит уонна таҥаспыт мөлтөх буолан кыһынын тоҥор ахан этибит. Хата, эһиги, оҕолорум быаҕыт тардан, баччаҕа диэри кэлэн олордоҕум»,- диирэ. 1947 сыллаахха олохтоох Чороон Дьөгүөр диэн ыал төрдүс уолугар Марков Петр Егоровичка кэргэн тахсыбыт.22 сыл устата иккиэн фермаҕа үлэ үөһүгэр сылдьыбыттара. Алта эмдэй-сэмдэй оҕолорун ыал сиэринэн иитэн олорбуттара. Ийэм маннык кэпсиирин өйдүүбүн: «Ол саҕана дьахтар оҕолонон баран аҕыйах хоноот үлэтигэр тахсара. Дьиэҥ үлэтэ, оҕолоруҥ, ынаҕыҥ-сүөһүҥ - маны барытын көрүөххүн-истиэххин наада буоллаҕа. Кыһынын олорор дьиэбит тымныы, таҥас мээнэ көстүбэт этэ. Ол иһин хата иистэнэр буоламмын аҕабыт, оҕолорум таҥастарын барытын бэйэм тигэрим.  Аны туран хас күн аайы оһоххо килиэп буһарарым. Эдэр буолан барытын үмүрү тутан олорбуппут, эһигини улаатыннарбыппыт».60-с сыллар саҕаларыгар дьоммут Уһун Эбэ диэн сиртэн Матта бөһүөлэгэр көһөн кэлбиттэрэ уонна 1964 сыллаахха саҥа дьиэ туттан киирбиттэрэ.  Ийэбит Маттаҕа көһөн кэлэн баран олохтоох оскуолаҕа сүүрбэттэн тахса сыл дьиэ сууйааччынан, кэлиҥ интернатка ньээҥкэнэн үлэлээбитэ. Аҕабыт түүлээхситтээбитэ, онтон эмиэ оскуолаҕа үлэлээбитэ. Дьон-сэргэ ийэбитин, Марфа Дмитриевнаны, көнө майгылаах, амарах сүрэхтээх үлэһит киһи  диэн билинэллэр уонна ытыктыыллар. Матта бөһүөлэгэ Мэҥэ Хаҥалас уһук нэһилиэгэ буоларын быһыытынан урут да, билигин да айаҥҥа моһуогурбут дьон тохтоон ааһаллар. Дьоммутугар төһөлөөх билэр-билбэт дьоно сылдьан, иттэн, хонон, ийэбит хойуу үүттээх чэйин, алаадьытын амсайбыттара буолуой?! Кэлин  сорохтор билсиһэн бэйэлэрэ тохтоон ааһар буолбут түгэннэрэ эмиэ баар.Дьоммут түөрт уон биир сыл бииргэ эйэлээхтик олорбуттара. Аҕабыт 1988 сыллаахха ыалдьан өлбүтүн кэннэ ийэбит сүөһүтүн-хаһаайыстыбатын тутан, улахан уолунаан Петр Петровичтыын олорбута. Кэлин икки хараҕынан көрбөт буолан да баран сүбэлээн-амалаан дьонугар-сэргэтигэр көмөлөһө сатыыра. Ийэбит Марфа Дмитриевна 2012 сыллаахха күһүн алтынньы ый бүтүүтэ күн сириттэн барбыта.Биьиги ийэбит Марфа Дмитриевна төгүрүк тулаайах хаалбытыгар үтүө санаалаах  Дмитрий Сидорович Бочкарев иитэ ылан кини  дьылҕатыгар олук ууран инники олоҕун тустээбит. Киниэхэ, муударай санаалаах үтүө киһиэхэ махтана санаан туран, ис сүрэхтэн баҕарабын үйэттэн-үйэҕэ бэриллэн кэлбит үтүө үгэстэр, аһыныгас, амарах буолууну илдьэ сылдьан үксэтиэҕиҥ. Түмүкпэр, күтүөт оҕобут маннык суруйбутун санаан кэллим:”кэм-кэрдиис солбуллан ааһан иһэр, олохпут сайдар, чэчириир. Дьон-сэргэ, оҕо-аймах сырыыта кэҥээн, элбэҕи көрөр-истэр, үгүс дьоннордуун алтыһар. Ол гынан баран, бу Аан дойдуга биир улахан күүс баар. Ол – ийэҕэ таптал – Ийэ сиргэ, төрөппүт Ийэҕэ».Кырдьыга да оннук. Борустуой, сэмэй, үлэһит саха  дьахтара, ийэбит, эбэбит Марфа Дмитриевна Маркова сирдээҕи олоҕун салгыыр кэнчээри ыччаттардаах. Өбүгэ ситимэ,олох салҕанар...     

Мария Петровна Маркова-Чусовская, Дьокуускай куорат

 

Годы службы: нет
Место рождения: Мегино-Кангаласский район с. Норагана
Место призыва: нет
Место службы: нет
Боевые награды: Медаль «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-45гг»
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ