Ийэм, Михайлова (Дьячковская) Екатерина Петровна, 1922 с. төрүөх, аҕабыттан 5 сыл аҕа этэ.  Чурапчы көһөрүүлээҕэ, колхознай-совхознай үлэ-тыыл бэтэрээнэ. Сэрии сылларыгар 2 сурдьун илдьэ көскө  Кэбээйигэ балык үлэтигэр сылдьан Чурапчы көһөрүүтүн дьонун дьылҕатын, сэрии суоһун-суодалын, аччыктааһынын, итиитин-тымныытын этинэн-хаанынан билбит, эрэйи эҥэринэн тэлбит буолан үлэҕэ үөрүйэх, кыайыгас –хотугас, сатабыллаах, туох да үлэттэн толлон туора турбатах саха боростуой үлэһит дьахтара этэ. Тыараһалар тапталлаах кийииттэрэ, бастыҥ дайаарка этэ.

Тыараһалартан бастакынан (1963сыл) оччолорго үрдүк кирбиини ылан «Коммунистическай үлэ ударнига» үрдүк аатын сүкпүтэ. Ленин холкуос бэрэсэдээтэлэ Петров бэйэтинэн кыһыл киниискэни туттарбытын өйдүүбүн.

Кэргэнин кытары- Михайлов Иннокентий Константиновичтыын  ханнык баҕарар тыа олохтоохторун курдук сэрии ыарахан сылларын, кини аас-туор олоҕун,аһыытын-абатын,сутун-кураанын, тоҥуутун-хатыытын барытын эттэринэн билбит, тириилэринэн тэлсибит дьоннор.

Кыыhа Потапова Татьяна Иннокентьевна

Ыанньыксыт Кэтириис.

Улуу кыайыыны уһансыбыт тыыл дьоно барахсаттар уот сэриигэ киирбэтэхтэрин иһин кини суоһун - суодалын, аһыытын – абатын эттэринэн – хааннарынан билэн, кини ыарахаттарын дьарамай санныларыгар сүгэн сэрииһиттэртэн итэҕэһэ суох эрэйи – муҥу көрсүбүттэрэ.

Ол курдук сэрии сылларын биир ааспат бааһа, сүрэҕин кыланыыта – Чурапчы көһөрүүлээхтэрин тыйыс дьылҕалара.

Мин ийэм, Михайлова (Дьячковская) Екатерина Петровна, ол дьоннортон биирдэстэрэ. Кини 1922 сыллаахха Чурапчы улууһугар, Төлөй нэһилиэгэр элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүтэ үһү. Төрөппүттэрэ эрдэ өлөннөр аймахтарынан тарҕатыллан улааппыттар.

Дьоно өлөллөрүгэр ийэм аҕыс эрэ саастааҕа үһү, Софроновтар диэн аймахтарыгар кыбыллан олорон кыһалҕа, ыарахан үлэ диэн тугун эрдэттэн билэн улааппыта, уоттаах сэрии саҕаланыытыгар уон аҕыстаах кыыс икки сурдьун (Софроновтартан) илдьэ көскө Кэбээйигэ балыкка сылдьыбыт. Онно төһөлөөх тоҥмуттарын – хаппыттарын, аччыктаабыттарын, эрэйи эҥээринэн тэлбиттэрин бэйэлэрэ билэн эрдэхтэрэ.

Чурапчы көһүү дьонноро үгүстэрэ суорума суолламмыттара. Элбэх киһи аналлаах сирдэригэр да тиийбэтэхтэрэ – аара хоргуйан, ыалдьан өлбүттэр. Мэҥэ – Хаҥалас Аллараа Бэстээҕэр да элбэх киһи өлбүт. Барааччылары баарсаларга ыга симэ – симэ ыйы быһа Булуҥунан, Күһүүрүнэн, Кэбээйинэн тарҕаталаабыттар. Олох туох да бэлэмэ суох сирдэргэ тиийэн элбэх киһи, оҕо – дьахтар тоҥон уонна хоргуйан өлбүттэр.

Ийэм эрэйдээх икки сурдьунаан улахан дьону кытта тэбис – тэҥҥэ үлэлээбиттэр. Күн тахсыаҕыттан киэһээ хойукка дылы кыһыннары – сайыннары Кэбээйи араас күөллэрин муҥхалаан собо бөҕөтүн фроҥҥа ыыталлара. Үлэ быыһыгар үтүлүк, ыстаан, кээнчэ саллааттарга диэн анаан тигэр эбиттэр. Хоргуйан өлүүттэн балыктара быыһаабыта: « Биригэдьиирбит үчүгэй киһи түбэһэн кистээн сиирбитин көҥүллүүр этэ, инньэ гынан дьонун быыһаабыта», - диэн махталлаахтык ахтара. Сорохторго төрүт көҥүллээбэттэрэ үһү. Ол курдук ыарахан үлэҕэ тоҥон – хатан, син тыыннах ордон сэрии кэнниттэн төрөөбүт дойдуларыгар Чурапчыга этэҥҥэ эргиллэн кэлбиттэр. « Сорохтор куорат Намыгар хаалбыттара, күн бүгүҥҥэ дылы онно олохсуйан олороллор буолуохтаах», - диирэ. Чурапчыга кэлэн Дьячковскай Ньукулай диэн убайын аахха олорбут.  « Саҥаһым Өлөөнө үчүгэй дьахтар түбэһэн миигин туора көрбөтөхтөрө», - диэн кэпсиирэ. Онно дьонун олоҕор – дьаһаҕар тэҥҥэ кыттыһан, артыалга киирэн, биир кэмҥэ тыраахтарга үлэлии сылдьан мин аҕабар (от сии тиийбиттэр) кэргэн тахсан 1947 сыллаахха Мэҥэ – Хаҥалас Кыһыл Өтүйэҕэ сүктэн кэлбитэ.

Сүрдээх үлэҕэ үөрүйэх, кыайыгас – хотугас кийиит кыыһы Тыараһа дьоно бары сөбүлээбиттэрэ. Уһун хойуу суһуохтаах курбалдьыйбыт кыыс атыттары кытта тэҥҥэ туох баар үлэҕэ оройунан түспүтэ.

Сүөһү иитиитинэн дьарыктанар фермаҕа ыанньыксытынан ананан үлэлээбитэ. Оччолорго сэрии кэнниттэн дайааркалар ньирэйдэрин бэйэлэрэ көрөллөрө. Ынахтарын (сүүрбэччэлии туҥуй) күҥҥэ түөртэ ыыллара. Ыам быыһыгар тамыйахтарыгар от  охсон аҕалан биэрэллэрэ. Өссө оччолорго бурдуктарын бэйэлэрэ ыстан, суорунаҕа тардан лэппиэскэлэнэр этилэр. Бурдук быһан, түүтэх баайан, от охсон, көөнньөрбө оҥорон, быа хатан, ньирэйдэрин – ынахтарын көрөн – харайан, хотоннорун күрдьэн, ыраастаан, сыбах сыбаан, ону таһынан бэйэлэрин дьиэлэрин – уоттарын, оҕолорун, хаһаайыстыбаларын көрөн – истэн, өссө бириэмэ булан күлэн – оонньоон бэйэ – бэйэлэригэр көмөлөһөн барытын бүтэрэн – оһорон, партия ирдиир былааннарын толорон, киһиттэн итэҕэһэ суох сананан холхуостара кыаҕырарыгар, дойдулара сайдарыгар – үүнэригэр төһүү буолбут дьоннор Ленин аатынан холхуос оччолорго Өрөспүүбүлүкэҕэ аатырбыт Ленин уордьаннаах миллионер холхуоска тиийэ үүммүтэ.

Сүрдээх үлэһит, туох да үлэттэн туора турбатах мин ийэм оччолорго ыанньыксыттарга үрдүк кирбиини ылан Кыһыл Өтүйэлэртэн бастакынан коммунистическай үлэ ударнигынан буолбута. Ленин холхуос биир бастыҥ ыанньыксытынан биллэрэ.  Биирдэ үчүгэй үлэтин иһин путевканан наҕараадаланан санаторийга сынньанан кэлбитэ. Бэйэтигэр уонна миэхэ «Дружба» диэн суруктаах эриэн үчүгэйкээн куопталары аҕалан үөрдүбүтүн – көтүппүтүн өйдүүбүн. Сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕарааадаламмыта. Кэлин  «Фашистскай Германияны кыайыы иһин» уо.д.а. мэтээллэринэн, бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта.

Ийэм, Кэтириис, үөрэҕэ суох этэ. Үс кылааһы кэлин ликбезкэ үөрэнэн ааҕар,суруйар буолбута. Үйэтин тухары үлэни эрэ үрдүктүк туппут саха биир сэмэй, судургу дьахтара.

Билигин санаатахха, Ийэм көлүөнэтэ дьахталлар бэйэлэрин туһунан төрүт санаабатах, барыта дьон туһугар, дойду туһугар диэн олорбут, үлэлээбит сүрдээх көнө – сэмэй, чиэһинэй, хорсун –хоодуот дьоннор эбиттэр.

Өлүөн аҕыйах хонук иннинэ «Чурапчы переселенеһэ» диэн удостверение туттарбыттара. Хомойуох иһин олус хойутаан ити сурах кэлбитэ, онон ол өҥөтүнэн төрүт туһамматаҕа.

Чурапчы көһүн дьонун дьылҕата – Бу Аҕа Дойду сэриитин биир ыар  түгэнэ. Кинилэр тустарынан түөрт уонтан тахса сылы быһа тугу саҥарбакка сылдьан баран дьэ өйдөөннөр, кэлин сэрии ветераннарыгар тэҥнээбиттэрэ.

Онон мин ийэм барахсан ханнык да ыарахан үлэлэртэн чаҕыйбатах, өрүүтүн үтүө суобастаахтык дойдутун, норуотун туһугар туох баар сыратын, күүһүн – күдэҕин барытын биэрбит киһи.

Пенсияҕа да тахсан баран алта – аҕыс сыл Ленин аатынан совхозка  « Петровка» аатынан отделенияҕа, Хараҕа, кыыл иитээччинэн үлэлээн элбэх эдэр ыччаты үлэ мындырдарыгар үөрэппитэ.

Тыйыс соҕус эрээри сүрдээх ыалдьытымсах, дьоҥҥо – сэргэҕэ үчүгэй сыһыаннаах, ордук кыаммакка – түгэммэккэ өрүүтүн көмөлөһө сатыыр амарах сүрэхтээх, аһыныгас майгылаах киһи этэ, албын – түөкэй дьону отой сөбүлээбэтэ.Дойдутугар, дьонугар – сэргэтигэр төрүт бара сылдьыбатаҕа. Бэйэтин туһунан кэпсэнэрин, ордук урукку олоҕун туһунан кэпсиирин төрүт сөбүлээбэт этэ, биир – икки тылынан ахтан аһарара.

Ийэм эрэйдээх 1992 сыллаахха Хараҕа олорон ыарахан ыарыыттан ыалдьан өлбүтэ. Биирдэ айаккалаабакка, улахан ыарыыны кытаанахтык тулуйан, чуумпу баҕайытык бараахтаабыта. Ол барыта олох араас ыарахаттарын, эрэйин – буруйун барытын тулуйан кэлбитин биир көстүүтэ буолуо.

Суруйда кыыһа Татьяна Иннокентьевна Потапова (Михайлова) педагогическай үлэ ветерана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна.