В тылу ковали Победу

 
 
Годы жизни: 23.04.1925- 18.11.2002

1925 сыллаахха Күөбүргэҥҥэ Дария Прокопьевна уонна Егор Семенович Анахиннар дьиэ-кэргэннэригэр 9-с оҕонон кун сирин көрбүтэ. Кэргэнэ Никонов Иван Афанасьевичтыын  8 оҕону улаатыннаран, ыал тэрийтээн, 21 сиэн, 25 хос сиэн амарах эбэтэ, эһэтэ буолан,Чамча бөһүөлэгин биир киэн туттар ыал аатын ылан, эйэ-дэмнээхтик кырдьар саастарыгар диэри олорбуттара.

Ийэбит Аграфена Егоровна аҕата Дьөгүөр сэрии саҕаланыан аҕай иннинэ саас өлүөҕүттэн быраатынаан Андрейдыын аҕата суох тулаайах хаалбыттара. Ийэлэрэ Дарья Прокопьевна куруук колхоз үлэтигэр сылдьара, “Рабочай” колхозка туой эр киһи үлэтин толороро. Таһаҕас тиэйэ, куруук ыраахтан ыраах сылдьара. Иирэлээххэ олороллор да, дьиэлэригэр ким да олорбот, киһи бары улэҕэ. Хата, дьукаах ыал олорсор буолан ыраах үлэттэн кэллэхтэринэ сылаас дьиэҕэ киирэллэрэ. Таайбыт Андрей сэрии кэмигэр уонтан тахса саастаах, обургу уол,  кыһын сылгы көрөр, тыалыыр, сайын оттуур – мастыыр эбит. Оттон ийэбит Аграфена Егоровна 1941 сылтан трудовой ыстааһа аһыллан толору улэһитинэн ааҕыллан, Ленскэй леспромхозка мас үлэтигэр ананар. Леспромхозка үлэлээбит сылларын кэпсээтэҕинэ харах уута суох киүи кыайан истибэт кэпсээнэ этэ. Кыьын сазаланна да ийэбит аны сааскыга диэри улэлии бараахтыыра. Олоохтоохтор ону «маска» үлэлии барда дииллэр эбит. Ленаҕа “Буор дьиэ” диэн сиргэ биэрбит сылгыларынан охторбут мастарын тиэйэллэр, биир сиргэ сааһылыыллар. Бу мас сорҕото деловой (Японияза экспортанар), борокуот тугэзин онорорго талыллар, уксэ Дьокуускайга тиэйиллэр эбит.  Дьахтар киһи кыайбат ыарахан улэтигэр сылдьыбыттар диэн билигин сыаналыыбыт. Нуорма – хас биирдии киьиэхэ биир куннэ 7 куб мас. Таьаарыылаахтык улэлээтиннэр диэн тус-туьунан улэлэтэллэр эбит, иккиэ буолан улэни конуллээбэттэр. Дьэ, кытаанах улэ буолбат дуо?Маьы охторуу, мас мутугун солооһун да буоллун, маһы молокуга тиэйии - бу барыта ыарахан үлэ. Таҥас – сап олус алдьанара, онтон сылтаан тоҥоллоро, ыалдьаллара. Бастакы сылларыгар бары сахалар эбиттэр, 2–с сылларыгар сыылынай немецтэр, финнэр эбиллибиттэр. Бараакка наараҕа утуйаллар, онтуларын тимир буочука оһох сылытар. Аһылыктара диэн 1 ыйга 10 киилэ хара бурдук, хас эрэ грамм арыы, чэй. Онтуларын ыйга тиэрпэккэ сор. Сарсыарда туран бурдуктарын илитэн тимир оһоххо ууран буһаран сииллэр. Ол да бурдуктара кумахтаах буолара, аара куулу арыйан куттан ылан баран кумазынан толорон биэрэллэр эбит. Хайдахтаах да кэмнэ хара санаалаах дьон синбиир баар эбит. Бурдуктарын тимир оһоххо сыһыардахха, итийдэҕинэ кумахтара ыстаҥалыыра эмиэ туспа эрэй. Нуормаларын ыйга тиэрдэ сатыыллар да, хантан тиийиэй. Хортуоска диэни билбэт эбиттэр. Нууччалар аҕалан буһаран сиэбиттэрин хойут оһохтон тобоҕун хостоон, хоруотун кыһыйан баран сиэн син куус-кудэх киллэринэллэрэ. Үлэлии сылдьан тоҥон иттээри кутаа отуннахтарына биригэдьиирдэрэ кэлэн «фроҥҥа дьон хаанын тоҕо сырыттаҕына, эһиги өссө уот оттон сынньана олороору гынаҕыт дуо?» диэн сабыта үктээн умулларан кэбиһэллэрэ. Дьиэлэригэр 1 маай саҕана эргиллэллэрэ. Бастакы сылларыгар кэлэн иһэн сискэ сорох сылгылара ыарахан үлэттэнырыганнаан охтон хаалбыттар. Аччыктаан, ыран, дэлби быт ыһан кэбиспит киһи эргиллэрэ. Ийэтэ оҕотун аһынан ытыы – ытыы быһаҕынан бытын сааҕын кыһыйан ыраастыырын кэпсиирэ. Сылын аайы, ол аата 4 сылы мэлдьи,ийэбит маска улэлээбит эбит. Ийэбитин кытта тэннэ Мачаев Даниил, Ларионова Анна, Никонова Вера, Никонова Александра, Терентьева Маайа, Мачаева Настя мас улэтигэр сылдьыбыттар. Дьиэлэригэр кэлэн баран аны  мас мастааьынна, ыһыы улэтигэр, сир ыраастааһыныгар, күрүө оҥоруутугар сылдьаллара.Сайын от улэтэ - бэриэт үлэ. Уүннэрбит бурдуктарын сыыһа нолуокка барар. Сэрии нолуога диэн (байыаннай) эккэ, арыыга, бурдукка түһэрэ. Булчуттар тайах өлөрдөхтөрүнэ, ону Мухтуйаҕа тиэйэллэрэ. Сылгы ыарыыта турбутугар оҕуһунан тиэйэ сылдьыбыттара. Саҥа улаатан эрэр эдэр кыыс эргиччи ыарахан үлэҕэ мускуллан, тонору, аччыктыыры тулуйан, биьиэхэ ийэ буолар дьылзата кыайбыта.Ийэбит, Аграфена Егоровна, элбэх саната суох, сэмэй, көрсуө, көнөмайгылаах этэ. Азабыт Иван Афанасьевич бэтэринээр идэлээх буолан элбэх дьону кытта билсэрэ, табаарыстаьара, онондьиэбит куруук ыалдьыттарга аьазас этэ. Хайдах сатыылларынан кыайалларынан азыс эмдэй-сэмдэй оҕолорун улаатыннартаан, ыал дьон гына иитэн таьаардахтара. Онон ийэлээх азабытыгар махталбыт мунура суох улахан.

Место рождения: Якутская АССР, Ленский район, Меитско-Татаканский наслег, д.Куберган
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ