Иирэ талах курдук
Биһиги күн-күбэй ийэбит Смена Михайловна Заболоцкая Уус Алдан Тандатыгар 1935 с. Анисия уонна Михаил Заболоцкайдар дьиэ кэргэннэригэр иккис оҕонон төрөөбүтэ.
Ийэтэ биэс саастааҕар өлбүт. Аҕата Михаил Васильевич Заболоцкай «Кыһыл Танда» диэн холбоһуктааһын бастакы сылларыгар тэриллибит колхозка үлэ бөҕөтүн ыыппыт, салайбыт стахановец-биригэдьиир эбит. Сэрии сут-кураан сылларыгар (1942 с.) Кэбээйигэ көһөрүллүүгэ барыыга ийэм, оччолорго алталаах оҕо, ыалдьан турбат буолан сытарын аҕата кырдьаҕас 80-н ааспыт оҕонньордоох эмээхсиҥҥэ хаалларарга күһэллибит. Оччолорго аас-туор олохтон оҕолорго ыарыы-сүтүү элбэх эбит. Аҕата кыра хоруоп оҥорон бэлэмнээн барбытын аныгыс сыл сааһыгар оҕонньор умаппыт. Ийэбит барахсан биһигини, түөрт оҕотун, төлкөлүүр быатыгар, уһун кыһыны быһа өлөр-тиллэр ыккардыгар сытан баран, саас айылҕа уһуктуута атаҕар сыыйа турбут…
Сэрии сылларыгар аҕата биригэдьииринэн, сылгы ферматын сэбиэдиссэйинэн таһаарыылаахтык үлэлээбит. Сут-кураан кэмигэр колхоз сүөһүтүн энчирэппэккэ, сыл таһаарар туһугар бары кыаллары-кыаллыбаты оҥороллоро. Үлэһиттэрэ хоргуйан быстараары гыммыттарыгар оҕону-урууну быыһаары ийэм аҕата бэйэтин бас билэр сылгытын өлөрөн сиэтэн, икки сыл хаайыыга уураахтанан, онно сэллик ыарыыга ылларан үйэтэ уһаабатах. Ол эрэн нэһилиэнньэ ортотугар оннук дьаһаллар түмүктэригэр хоргуйан өлүү тахсыбатаҕа диэн М.В. Заболоцкайы дьон-сэргэ ытыктабылынан ахталлар эбит («Кыһыл Танда» сыдьааннара» кинигэ матырыйаалыттан).
Ити курдук сэрии кэмин оҕото эрэйи эҥэринэн тэлэн, иирэ талах курдук имиллэн ыарахаттары этинэн-хаанынан билбит. «Аччыктаан ыал устун сылдьан эдьиийбинээн ытыы-ытыы бурдук тардарбытын өйдүүбүн, колхозка оҕолордуун бурдук итигэстиирбит, окко бугул түгэҕин харбыырбыт», – диэн кэпсиирэ ийэбит.
Кини дьонугар күүс-көмө буолан, сайын аайы улахан дьоннуун үлэҕэ тэҥҥэ сылдьан, үлэҕэ эриллэн улааппыта. Государство көмөтүнэн интернакка олорон үөрэнэн, 1956 сыллаахха Мүрү оскуолатын бүтэрбитэ. Ол кэннэ почтальонунан, телефонистканан, кэлин продавеһынан үлэлээн, биир дойдулаахтарын махталын ылбыта. 1961 с. Төҥүлүтээҕи СПТУ-ну ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн, суотчут идэтин баһылаабыта. Үөрэнэр сылларыгар Илларионов Иннокентий Никитиһы көрсөн кэргэн тахсан, Чурапчыга 1961 с. кийиит буолан кэлбитэ. Кэргэнэ, Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылааҕа, онно оҕо сылдьан доруобуйатын энчирэппит киһи, олохтон эрдэ барбыта. Ийэбит икки кыыс оҕолоох – кырата (мин – авт.) биир ыйдаах – 1964 с. огдообо хаалбыта. Иккис олоҕун оҥостон, 1968 сыллаахха Архипов Петр Борисовичка кэргэн тахсан уоллаах-кыыс оҕону төрөтөн, дьиэ-уот тэринэн, нэһилиэк биир тарбахха баттыыр ыала буолбуттара. Петр Борисович үлэтин суоппартан саҕалаан, хаһаайыстыбаннай чааска совхоз директорын солбуйааччытыгар дылы үүммүтэ. Үлэ үөһүгэр сылдьан 1988 с. олохтон соһуччу барбыта.
Ийэбит 1961 сылтан Эрилик Эристиин аатынан колхоз Хоптоҕотооҕу учаастагар кылаабынай бухгалтерынан ананан үлэлээбит. Үтүө суобастаах, ураты чиэһинэй үлэһити салалта таба көрөн, Эрилик Эристиин совхоһун кылаабынай бухгалтерын солбуйааччынан анаабыта. Ити эппиэтинэстээх үлэҕэ биһиги ийэбит 1986 сыллаахха пенсияҕа тахсыар диэри эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Кини үлэлиир сылларыгар совхоз республикаҕа уонна Россияҕа икки төгүл бастаан Кыһыл Знамяны ылыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрсибитэ.
Төрөөбүт Тандатыттан тэлэһийэн, кэскилин булбут, үлэлээн дьолломмут сиригэр – Чурапчы Дириҥэр Смена Михайловнаны үөлээннээхтэрэ, дьоно-сэргэтэ, бухгалтер идэтигэр уһуйбут коллегалара сылаастык ахталлар, кини дьоҕус бэйэтигэр баппат үһулуччу үлэһитин, олох очурдарын кыайар кытаанах санаалааҕын, инникигэ дьулуурдааҕын бэлиэтииллэр.
Эдэр сааһыттан олус көхтөөх, уус-уран самодеятельность кыттыылааҕа, хомуньуус партия, профсоюз актыыбынай чилиэнэ, ветераннар хордарын ырыаһыта. Кини хайдах курдук таһаарыылаахтык үлэлээбитин-хамнаабытын элбэх грамота, хайҕал суруктар, юбилейнай мэтээллэр кэрэһэлииллэр. Кэлин «Аҕа дойду Улуу сэриитин ветерана» диэн удостоверениены ылбыт тыыл үлэһитэ, үлэ ветерана, хомуньуус партия ветерана. Өр сыллаах үлэтэ СР тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Почетнай грамоталаах үрүҥ көмүс знагынан бэлиэтэммитэ.
Кэргэнинээн П.Б. Архиповтыын иккиэн совхоз туһа диэн баран муннукка ытаабыт туруу үлэһит дьон. Түөрт оҕону атахтарыгар туруорбуттара. Улахан эдьиийбит Зоя олохтон эрдэ баран, ийэбит тулаайах сиэнин ииппитэ. Кырдьар сааһыгар уолун предприниматель, меценат Петр Архипов дьиэ кэргэнин кытта суулаһан, кинилэргэ тирэх буолан, сиэннэрин кытары бүөбэйдэһэн, бэрт сэргэхтик олорбута. Аны үс хос сиэннэрин көрөр дьолломмута.
Ийэбитин ыарахан ыарыы 78 сааһыгар илдьэ барбыта. Кини тиһэх күннэригэр дылы кинигэни, хаһыаты ааҕа, Аан дойду сонунун интэриэһиргии, дьонун-сэргэтин сураһа сыппыта. Бу дойдуттан букатыннаахтык арахсыан аҕыйах хонук иннинэ Эрилик Эристиин аатынан совхоз үбүлүөйүнэн «Ветеран сельского хозяйства Якутии» диэн знагы тутан үөрбүтэ…
Күн-дьыл ааһар, ол эрэн ийэбит биһиэхэ куруук баар, ханна эрэ үлэлээн хачыгырайа, биһиги туспутугар кыһана-мүһэнэ сылдьар курдук. Ол – кини сүрэҕин сылааһа, олорбут олоҕун үтүө холобура, ааспат ахтылҕан…
Кыыһа Зинаида Топурко (Илларионова)
