Аҕам Игнатьев Николай Осипович 1909 сыллаахха Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгин Маччаҕа түбэтигэр төрөөбүтэ. Дьон-сэргэ өйдүүрүнэн көнө майгылаах, уһун, хатыҥыр киһи, туппутун ыһыктыбат үлэһит бэрдэ эбит. Онтон 1933 сылллаахха Алдан көмүһүн хостооһунугар иккис хомуурга баран, маннайгы пятилетка ударнигын аатын ылан кэлбитэ. Үксүн Аллараа Кураанах руднигар үлэлээбитэ. Саас, кыһын тымныы ууну кэһэ сылдьан, олус кытаанах усулуобуйаҕа үлэлээбиттэр. Үгүс дьон доруобуйалара кыайбакка, дойдуларыгар төннүбүттэр. Хаспыт дьаамалара сиҥнэн үлэһиттэр суорума суолланыылара да тахсар эбит.
Алдантан кэлэн баран, 1936 сылллаахха хараҕа суох ийэлээх, тулаайах аҥардаах Моякунова Пелагея Егоровнаны, биһиги ийэбитин кэргэн ылбыт. Ол кэм сиэринэн төрөппүттэрим колхуос араас үлэтигэр үлэлээн, айахтарын ииттинэн олорбуттар. Сэрии сылларыгар олус кураан сайыннар тураннар от үүммэтэх. Ол иһин 1942 сылллаахха аҕалаах ийэбин Бүлүүчээнтэн 10 көстөөх Тойбохойго 60 көлүүр аты аһаттара ыыппыттар. Ахсынньы бытарҕан тымныытыгар кыра оҕолорун, тулаайах хаалбыт 9 саастаах Степаны, биир ынахтарын сэтиилэнэн көспүттэр. Арыылаахха тиийэн Баллыграсовтаахха хоммуттар. Хотонноро кыараҕас буолан, ынахтарын дьиэҕэ киллэрбиттэр. Үһүс күннэригэр Тойбохойу булбуттар.
1944 сыллаахха саас аҕам Илиҥҥи фронна ыҥырыллан барбыта. Доруобуйатынан сыыйыллан, Чита уобалаһыгар үлэ фронугар мас кэрдиитин ыарахан үлэтигэр сылдьыбыта. Хайа үрдүгэр мас кэрдэн төкүнүтэн түһэрэн, санныларынан таһан ыскылааттары тутууга, атын элбэх тутууларга үлэлээбитэ. Аһылык нуормата олус кыра, ыарахан улэни тулуйбакка ыалдьан, госпитальга эмтэммит. Фроҥҥа балтараа сыл сылдьан баран, 1945 сыл ыкса күһүн дойдутугар эргилибит. Сунтаарга хамыыһыйа Аҕа дойду сэриитин II группалаах инбэлиитэ оҥорбутун туоһулуур докумуону Кыайыы 50 сылыгар оройуон архивыгар үлэлии сылдьан, соһуччу булан, миэхэ дьикти долгутуулаах түгэн тосхойбута.
Аҕабыт фроҥҥа барбытын кэннэ ийэм Анна, Мария Степановалары, аймаҕа Елена Данилованы кытары Атаҕа суох диэн сиргэ субай ферматыгар үлэлээбитэ. Туох баар отторун, мастарын бэйэлэрэ булунан, тиэнэн кыстыгы этэннэ туораабыттар. Ыаллара булчут П. Степанов кэргэнэ Пелагея хааһытыттан ордорон аһатан абырыыра диэн мэлдьи махтанара.
Дьоммуттан элбэх оҕо төрөөн, кыра саастарыгар өлбүттэр. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ 1953 сыл саамай ыарахан сыл. Төрөпүттэрим киһи буолар ини диэн эрэммит 9 саастаах уоллара иһинэн ыалдьан, ыам ыйыгар суох буолбута. Оттон ити сыл атырдьах ыйыгар көмүс хостооһунун кытаанах усулуобуйатыгар, кэлин үлэ фронун ыарахан үлэтигэр эриллэн, доруобуйата айгыраан, аҕабыт баара-суоҕа 44 сааһыгар орто дойду олоҕуттан туораабыта. Ийэбит эдэр сааһыгар икки кыра оҕолоох тулаайах хаалбыта. Мин биэстээҕим, быраатым биирдээҕэ. Ийэм кыһалҕаттан колхуостан тахсан, араас тэрилтэлэргэ үлэлээбитэ. Ийэбит барахсан киэн көҕүстээх, муударай туруу үлэһит буолан, сүөһү ииттэн, биһигини үөрэтэн, үлэьит оҥортоон, олох суолугар үктэннэрбитэ. Кэнники сиэннэрин харайсан, ыал буолалларын көрөн, хос сиэннэрдэнэн, бу орто дойдуга 92 сыл олорон, бэйэтин толору дьоллооҕунан ааөынан, сирдээҕи олохтон 2009 сыллаахха барбыта.
Төрөппүттэрим эйэлээх олоҕу аҕалсыбыттарын, чиэһинэй, үтүө суобастаах үлэлэрин кэнэҕиски ыччаттара салгыы туруохтара.
Ийэбит Пелагея Егоровна Моякунова
