В тылу ковали Победу

 
 
Годы жизни: 14.02.1936-14.09.2017

Биһиги ийэбит Сон Татьяна Григорьевна 1936 сыллаахха олунньу 15 күнүгэр Орджоникидзевскай оройуонугар (билиҥҥитэ Хаҥалас улууһугар) үрэх баһыгар Буотамаҕа Сон-Хун Григорий уонна Яковлева Анисья Еремеевна дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ол гынан докумуоҥҥа Качикаат бөһүөлэгэр төрөөбүт диэн суруллубут. Дьиҥинэн ийэбит 1935 сыллаахха төрөөбүт, ол гынан суол-иис суох буолан, сурукка хойутаан киллэрбиттэр. 1937 сыллаахха ийэбит дьоно Бүүтэҥэҕэ көһөн киирбиттэр. Эбэбит 8-та оҕоломмутуттан ийэбит уонна быраата Гриша (сурукка киирбитинэн Кирилл), 1945 сыллаахха төрөөбүт, тыыннаах орпуттар, атын оҕолоро кыра саастарыгар ыалдьан өлбүттэр.

Ийэбит кэпсииринэн, кини оҕо сааһа сэрии уоттаах сылларыгар ааспыта. 1944 сыллаахха Тиит-Эбэ 7 кылаастаах оскуолатыгар бастакы кылааска үөрэнэ киирбит. Кылаастарыгар 30-ча буолан үс эрээтинэн олорон үөрэммиттэр. Оскуола кирпииччэ оһохтоох эбит, тоҥ хаһаа буолара. Кыһынын переменаҕа тоҥоннор оһоҕу маныыллара. Оччотооҕу оҕолор туох улахан таҥастаах буолуохтарай? Биир тэҥ школьнай форма диэн суоҕа. Ийэбит сиэрэй дьүһүннээх хаатыҥкалаах, «татьянка» диэн быһыылаах уһун ырбаахылаах буоларын өйдүүр. Учууталлара Григорьева Матрена Михайловна икки кылааһы, ол аата бастакы уонна иккис кылаастары, тэҥинэн холбоон үөрэппит.

Ийэбит уруоктарыгар аанньа бэлэмнэммэт эбит, ол түмүгэр бастакы кылааска икки сыл үөрэммит. Оскуоланы бүтэрэн баран Орджоникидзевскай оройуон 1-кы Дьөппөн нэһилиэгэр 9 сыл колхозка, кэлин совхозка ыанньыксыттаабыт,  онно бастыҥ үлэһит буолан Орджоникидзевскай оройуоннааҕы народнай депутаттар Сэбиэттэрин депутатынан талыллыбыт, ССКП чилиэнигэр кандидакка киирбит.

Онтон ийэбит Сон Татьяна Григорьевна 1958 сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун 2-с Тыыллыма нэһилиэгиттэн төрүттээх Уваровскай Михаил Николаевичка кэргэн тахсан Ороссолуода бөһүөлэгэр «Радуга» атынан көһөн кэлбитэ.

Ийэбит Татьяна Григорьевна 36 сыл (ол иһигэр 9 сыл колхоз чилиэнинэн)  тыа хаһаайыстыбатыгар  ыанньыксытынан, оҕуруот үлэтигэр, кэлин оҕо саадыгар рабочайынан, отделение баанньыгын үлэһитинэн үлэлээбитэ.

Дьөппөнтөн көһөн кэлээт Ороссолуодаҕа Хоту арыыга, Кыпчыыдаҕа ыанньыксытынан өр сылларга үлэлээбитэ. Оччотооҕуга аҕабыт ыанньык сүөһү бостуугунан, онтон ийэбит ыанньыксытынан Анисия Сергеева, Елена Трофимова, Александра Сивцева, Александра Гаврильева, Александра Бурнашева Гаврил уонна Александра Александровтар, Мария Федорова, Лариса Трофимова, Анна Игнатьева, Марфа Яковлева, Татьяна Федорова (Денисова), Иван Трофимов уо.д.а.  курдук үтүө суобастаах, үтүө майгылаах ыанньыксыттары кытта таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ.

 Кэлин ийэбит сайынын оҕуруот да үлэтигэр үлэлээтэр кыһынын солбудаһыкка ыанньыксытынан, ынахтары төрөтүүгэ туспа үлэһит көрүллүбүтүгэр онно сылдьыбыта.

1972 сыл балаҕан ыйын 18 күнүттэн 1979 сыл балаҕан ыйын 8 күнүгэр диэри оҕо саадыгар рабочайынан үлэлээбитэ. Онно кини детсад ис-тас үлэтигэр сылдьыбыта, таҥас сууйтарара, таҥас сууйтарар дьиэтэ маһынан оттуллар буолан маһын бэлэмниирэ, детсад тиэргэнин ыраастыыра, хаар күрдьэрэ. Сорох ардыгар повардар ыарыйдахтарына кинилэри солбуйан ас астыыра. Онно биһиги оҕолор көмө буоларбыт, ордук бырааттарым ийэлэригэр көмөлөһөн уочаратынан мас хайыталлара, хаар күрдьэллэрэ. Ол сылларга детсад сэбиэдиссэйдэринэн В.Г. Попова, кэлин А.К. Мартынова үлэлээбиттэрэ. Мин өйдүүрбүнэн, оҕо саадын коллективын састааба саас ортолоох этэ, үлэҕэ бары күргүөмнээхтик сылдьаллара, бөһүөлэк общественнай олоҕор – уус-уран самодеятельноска, субуотунньуктарга көхтөөхтүк кытталлара. Коллектив эйэлээх баҕайы этэ, воспитателлэр айымньылаахтык үлэлииллэрэ. Оҕо саадын иитиллээччилэрэ бөһүөлэк олоҕор эмиэ кытталлара, ол курдук концерт туруораллара, ыытыллар мероприятиеларга кытталлара. Ийэм ол кэмҥэ бииргэ үлэлээбит дьонун Евдокия Дьячковскаяны, Варвара Попованы, Акулина Мартынованы уо.д.а. бэркэ диэн истиҥник саныыр.

1980 сыллардаахтан пенсияҕа тахсыар диэри ийэбит В.И. Ленин аатынан совхоз Ороссолуода отделениетын оҕуруот аһын үүннэриигэ биригээдэтигэр оҕуруотчутунан үлэлээбитэ. Ол сылларга Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар аһаҕас сиргэ оҕурсууну көрүүгэ оройуоҥҥа 1 гектар сиртэн  240,0 – 244,8 центнер оҕурсууну хомуйан социалистическай куоталаһыы хас да төгүл кыайыылааҕа буолбута. Ол туһунан 1982 сыллаахха «Ленинскэй знамя» оройуон хаһыатын кулун тутар 16 күнүнээҕи нүөмэригэр суруллубута. Коммунистическай үлэ ударнига бэлиэни туттарбыттара, үлэ ветеранын аата иҥэриллибитэ.

Ол кэмҥэ сайынын ийэбитин батыһан биһиги, оҕолор, кыра сааспытыттан оҕуруот үлэтигэр эриллэн улааппыппыт. Оччотооҕуга Ленин орденнаах оҕуруот биригэдьиирэ Д.С. Сивцев салалтатынан оҕуруотчуттар оҕурсуу үүннэриитигэр куруутун үрдүк көрдөрүүнү ситиһэллэрэ. Нохто, Чообуут, Өлөксөөндүрэ, Хордоҕой диэн оҕурсуу үүннэриллэр сирдэригэр оҕуруотчуттарга өлүү быһан биэрэллэрэ. Оччотооҕуга оҕуруокка мин өйдүүрбүнэн, биһиги ийэбит, Екатерина Сивцева, Мария уонна Иван Соловьевтар, Вера Ильина, Роман Никифоров, Петр Трофимов, Александра Бурнашева, кэлин сылларга Лидия Сивцева уо.д.а. үлэлээбиттэрэ.

Сайын устата оҕурсууну быһарбыт таһынан уу куттарыытыгар турба тиэллиитин, туруорааһынын хааччыйарбыт, оҕурсууга эбии аһылыгы, бэс лабааларын хомуйан, ону оргутан кутарга көмөлөһөрбүт. Оҕурсуу олус өлгөмнүк үүнэрэ, сирдэрбитин быһан бүтэрээт иккистээн быһыыга барарбыт. Оннук түргэнник оҕурсуубут үүнэрэ.

Төрөппүттэрбит чааһынай сүөһүнү тутар буоланнар, үлэлэрин быыстарыгар биһигини, оҕолорун, батыһыннара сылдьан сайынын моой оттууллара. Өссө ол оттообут отторун 50%-нын совхоз босхо тутан ылара.

Аҕабыт Михаил Николаевич ийэбитинээн Татьяна Григорьевналыын Ороссолуода бөһүөлэгин общественнай олоҕор актыыбынайдык кытталлара. Ийэбит партия чилиэнэ буолан партия алын сүһүөх тэрилтэтин сорудаҕынан арыгыны утары нэһилиэнньэҕэ өйдөтүү үлэтин ыытара, онтон аҕабыт спорка уонна уус-уран самодеятельноска Ороссолуода отделениетын, Ленин аатынан совхоз, Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун чиэстэрин сүүрүүгэ, от хсуутугар элбэхтик көмүскээбитэ. Ол курдук аҕабыт совхозка, оройуоҥҥа күрэхтэһиилэргэ бэлэмнэнэр сбордарга сылдьара. 1980-с сыллар ортотугар ветераннар ортолоругар Орджоникидзевскай оройуоҥҥа ыытыллыбыт от охсуутугар республикатааҕы «Күүлэй күрэҕэр» бастаабыта, профилакторийга сынньанарга путевканан наҕараадаламмыта.

Биһиги төрөппүттэрбит бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн-өйдөһөн, сирдээҕи дьолу томточчу билэн биһигини, 9 оҕолорун, иитэн-үөрэттэрэн, үлэһит оҥортоон, оҕолоро ыал буолан минньигэс сиэннэри, хос сиэннэри бэлэхтээннэр бииргэ кырдьан дьоллоохтук олорбуттара.

Ийэбит Татьяна Григорьевна 2017 сыллаахха 81 сааһыгар сылдьан ыалдьан бу олохтон бараахтаабыта.

 

Кыыһа Сон  Маргарита Михайловна суруйда.

.

Место рождения: ЯАССР, Орджоникидзевский район, с.Качикатцы
ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ