Хос эhэбитинэн киэн туттабыт ...
А5абыт Толбонов Гавриил Семенович еттунэн хос эҺэбит Бравин Петр Егорович 1905 сыллаахха Томпо улууһугар, Кириэс Халдьаайы сэлиэнньэтигэр, Ичигэс диэн алааска төрөөбүтэ.
1930 сыллаахха «Кыһыл Күөл» диэн табаарыстыба тэриллэн, кэлин аата «Ичигэс» диэн колхуоска уларыйан онно чилиэнинэн киирбитэ уонна колхуос биир төһүү үлэһитинэн буолбута. Эһэбит «Ичигэс» колхуоска күүстээх туруу үлэһит быһыытынан биллэн, оччотооҕу кэмҥэ бэриллэр күннээҕи былааны икки бүк толорон, хас да сыллар усталарыгар стахановец бочуоттаах аатын ылары ситиспитэ. Колхуостар бастаан тэриллэр сылларыгар техника олох суоҕун кэриэтэ этэ. Онон кыаллар эр дьон Таатта оройуонун үрдүнэн тэриллибит оту охсуу күрэҕэр кытталлара. Манна эһэбит көхтөөхтүк кыттан 1939 сыллаахха, колхуоһугар Уолба алааһын Өнньүөһүгэр биир күн 2,6 га сири илии хотуурунан охсон сити кэмнээҕи рекорду олохтоон турар.
Эһэбит 1941 сыл, от ыйыгар илиитигэр бэбиэскэ тутан күһүн атырдьах ыйыгар сэрии саамай уоттаах-кырыктаах кэмигэр, бастакы хомуурга түбэһэр. Кинини кытта сэргэ “Ичигэс” холкуостан сэриилэһэр аармыйаҕа уонна үлэ фронугар 20-тэн тахса киһи ыҥырыллан төрөөбүт түөлбэлэриттэн, алаастарыттан харах уулаах арахпыттара.
Эһэбит аан бастаан Забайкальскай байыанай уокурук, Мальта станцияҕа түбэһэн сэрии сэбин хайдах тутарга-хабарга үөрэнэ диэн 1 ыйдаах байыаннай үөрэҕи барбыта. Дьэ ол кэннэ түргэн үлүгэрдик үөрэтээт кинилэр чаастарын Калининскай фроҥҥа бырахпыттара.
Аатырбыт Калининскай фронт үксэ Сибииртэн төрүттээх, айылҕа араас киириилэрин-тахсыыларын тулуйар тыйыс хааннаах дьонноруттан тэриллибитэ. Күүс күдэх, сылбырҕа туттуу, кыраҕы харах, эрчимнээх илии эһэбитигэр барыта баара, ол да иһин буолуо, кинини командира стрелок быһыытынан анаабыта. Бастаан сэриигэ киирэн фронт Ильмень күөл соҕуруу өттүнэн арҕаа диэки дьулуруйар кэмигэр, биир улахан суолталаах куораты босхолоспута. 1942 сыл алтынньытыгар кинилэр чаастара тымныы-хаардаах күҥҥэ түбэһиннэрэн дэриэбинэни кимэн киирэн босхолоон ааһа түһэргэ бирикээс ылбыта. Манна утарсыы күүстээх этэ, хабыр киирсии түмүгэр икки өттүттэн сүтүк улаатар. Эһэбит ротатыгар сэттэ саха киһитэ баарыттан иккитэ хараҕын ортотугар өлбүттэрэ, үһүс киһи ыараханнык бааһырбыта, ити икки ардыгар чаас да буолбакка бэйэтэ эмиэ бааһырар. Ол бааһырыытын эһэбит бу баар курдук өйдүүбүн диэн кэпсиир эбит: «Күүстээх хардарыта ытыалаһыы ортотугар снаряд дэлби тэппит умуһаҕын туһаайан сыыллым. Тула өттүбэр буулдьа чыыбырҕас. Синиэлбин, бэргэһэбин буулдьалар тырыта көтөллөр. Били сыылан иһэр умуһахпар чугаһаан, адьас субу өҥөс гынан түргэнник иһирдьэ ыстаныыбар кэтээн сыппыт өстөөх пулеметун уһун уочарата биэрдэ, бу кэмҥэ атахтарым хайдах эрэ хорос гыммыттарын буулдьа тапта. Атахпар бааһыран умуһахпар түһэрбин кытта мин туһаайыыбынан ыппат буолан хаалтара. Быһыыта, өллө, дии санаатахтара буолуо. Бастаан сирим барыта хаан курдук кытарбыта, өйбүн сотору-сотору сүтэрэбин. Ол курдук чаастан ордук кулун курдук мөҥөн өлөр-тиллэр икки ардыгар сыттахпына, мин ротабар баар икки ордубут сахаларым сыыллан кэлэн соһон таһааран госпитальга атаарбыттара. Кинилэр ааттарын өйдөөбөппүн. Арааһа Тааттаттан төрүттээх дьон этилэр»-диэн.
Хос эьэбит унтүрүйбүт хаҥас атаҕын бастаан быһаары гынан баран тохтотон госпитальга Казахстаҥҥа Алма-Ата куоракка 7 ый эмтэнэ ыыппыттара. Мантан кини 3 группалаах инвалид буолан дойдутугар күһүн 1943 сыллаахха эргиллэн кэлбитэ. Кэлээтин кинини колхуоһугар ферма сэбиэдиссэйинэн анаабыттара. Ол кэмтэн ыла колхуоһугар, сопхуоһугар таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, эдэр ыччаттары такайбыта. Кэлин кырдьан да баран Кириэс-Халдьаайы Күн Көрбүккэ олорон сарсыарда халлаан суһуктуйуоҕуттан им сүтүөр диэри куобахха туһахтыыра, мас көтөрдүүрэ. Үгүс сиэннэрин көрөн наһаа үөрэрэ, дьоллоноро уьу.Хос эьэбит туьунан а5абыт кэпсээниттэн уонна аймахтарын ахтыыларыгар ,ыыппыт матыыйаалларыгар оло5уран кылгастык суруйдум уонна Улуу Кыайыы 75 ерегейдеех сылыгар кыайыыны уьансыбыт саха дьонун ахсааннарыгар биьиги хос эьэбит аата эмиэ ахтыллыа,бары аймахтара,ыччаттара бугунну сырдык кун анныгар дьоллоох олохпут иьин киниэхэ долгуйа махтанабыт,маннык утуе хос эьэлээхпитинэн куруук киэн тутта сылдьыахпыт. Ким да умнуллубат,туох да умнуллубат!!!
Толбонов Харысхан , Анаабыр улууьун гимназиятын 6 кылааьын уерэнээччитэ.
