Они сражались за Родину

 
 

Үлэ фронун кыттыылааҕа

Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Алтан нэһилиэгин Өлөчөй кыра бөһүөлэгэр Аһыма диэн дьоҕус от үрэҕи батыһа, күүстээх удьуор аатырбыт Бүлүүкүттэр төрөөн-ууһаан олорбуттара. Бүлүүкүттэр төрүт эһэбит Лэпсэй-Евсевий Григорьевич (1844-1913), эһэбит Тоҥ Суорун (Бурнашев) балта – Дьэбдьиэй.

1941-1945 Аҕа дойду улуу сэриитин сылларыгар биһиги аймах Лэпсэйдэртэн биэс киһи уоттаах сэриигэ сылдьыбыт. Онтон соҕотох Петр Дмитриевич Билюкин (1911-1985сс) Ленинградскай фроҥҥа сылдьан, илиитигэр араанньаланан, дойдутугар тыыннаах эргиллэн кэлбитэ. Кини — Аҕа дойду сэриитин I степэннээх, Албан Аат III степэннээх уордьаннарын кавалера. Кыра Ыстапаан 1944 сыллаахха Новгородскай уобаласка, Көстөкүүн 1942 сыллаахха Ленинградскай уобаласка сэрии хонуутугар охтубуттар, көмүллүбүттэр. Анемподист (1905-1943) Курскай уобаласка, Спиридон (1909-1942) Ленинградскай уобаласка сырдык тыыннара быстыбыт, көмүс уҥуохтара онно харалынна диэн байыаннай архыыпка суруллубут.

Сэрии буолбатаҕа буоллар, кинилэр дьон-сэргэ тэҥинэн үлэлээн-хамсаан, оҕолонон-урууланан, төрдү-ууһу хаҥатан дьоһун олоҕу олоруохтара хааллаҕа. Кэннилэригэр хаалларбыт кэриэстэрэ – оҕо буолан оонньообут, киһи буолан көрүлээбит төрөөбүт төрүт буордара – Аһымалара, кинилэр Ийэ куттарын үйэ-саас тухары хонноҕор-быттыгар кыбытан, кистээн сыттаҕа.

         Оттон биһиги аҕабыт Трофим Дмитриевич иккис хомуурга түбэһэн, 1942 сыллаахха үлэ фронугар барбыта. 1945 сыл күһүнүгэр диэри Забайкальскай байыаннай уокурукка ат депотугар, онтон Бурятияҕа, Монголияҕа мас уһаарыытыгар сулууспалаабыта уонна “Германияны кыайыы иһин” мэтээллэнэн дойдутугар эргиллибитэ.

         Биһиги аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит Трофим Дмитриевич Билюкин 14 сааһыгар алаһа дьиэтиттэн үүрүллүбүт. Саалаахтан самныбакка, охтоохтон охтубакка, олох очурдарыгар оҕустарбакка, биир уол оҕо сылдьар сырыытын сылдьыбыт.

1928 сыллаахха Бүтэйдээххэ буолбут сандамаҕа уонча сыл устата кимиэхэ да кыайтара илик. Мооруктан төрүттээх, Ксенофонтов Дмитрий Афанасьевич, норуокка биллэринэн Балла уола Ласкынньах Миитэрэйи кыайан, бар дьонугар Күүстээх Тороппуун аатырбыта.

Былыр массыына суоҕуна, курулас ардахха суос-сатыы Өлөчөйтөн Төҥүлү эбэ хотуҥҥа Күүстээх Десяткины кытта мас тардыһа баран-баран, маска кыайтарбыт. Быанан тардыһыыга Тороппуун кыайбыт, онон тэҥнэспиттэр.

Кэнники Гаврил Романович Десяткин ыҥыран, милицияҕа 14 сыл үлэлээбитэ, Трофим Дмитриевич Мэҥэ- Хаҥалас улууһун бастакы чекистэриттэн биирдэстэрэ. Милицияҕа да үлэлии сылдьан, мас тардыһарын тохтоппотоҕо. Алдан куората, Саха АССР уон сылларын бэлиэтиир бырааһынньыктарыгар мас тардыһан кыайталаабыт. 1933 сыллаахха Алдан куоратыгар ыытыллыбыт спартакиадаҕа хапсаҕайга чемпионаабыт, мас тардыһан кыайбыт.

Сэрии кэнниттэн дойдутугар, дьонугар кэлэн холкуос, сопхуос үлэтигэр биир төһүү үлэһитинэн буолбут. Кини отуттан тахса сыл тутуу үлэтигэр ылсан туран элбэх көлөһүнүн тохпута. Сүгэтин олуктара кыырайан ааспыт сирдэрэ, тутан таһаарбыт эркиннэрэ, үлэтин-хамнаһын туоһулара буолаллар – Холболоох хотоно, Бүтэйдээх, Алтан, Суола Моорук оскуолалара, Суола Моорук уһуйааннара, Майаҕа партия райкомун дьиэтэ, Суолаҕа, Өлөчөйгө быһыттар тутуулара.

Үлэтэ сыаналанан ылбыт наҕараадалара:

-        1965 с. “Тыа сиригэр капитальнай тутууга өҥөлөрүн иһин” Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотунай грамотата;

-        1967 с. тутууга үрдүк ситиһиилэрин иһин тыа хаһаайыстыбатын министерствотын грамотата;

-        1969 с. оскуолалары тутууга үлэтин иһин Профсоюз райкомун Бочуотунай грамотата;

-        1969 с. Мэҥэ-Хаҥалас райкомун Бочуотунай грамотата;

-        1972 с. спортка үрдүк ситиһиилэрин иһин Бочуотунай грамота;

-        1975 с. “Улуу кыайыы 30 сыла” ССРС Үрдµкµ Сэбиэтин мэтээлэ;

-        “Сиэрпэ, өтүйэ доҕордоһууларын бэлиэтэ” (Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун делегациятыгар киирэн көмүстээх Алдаҥҥа бара сылдьыбыта).

Биһиги аҕабыт чөл олоҕу тутуһааччылартан биирдэстэрэ. Арыгыны испэт, табаҕын эрдэ бырахпыта, ол оннугар олоҕун мас тардыһыытыгар анаабыта. Кини 82 сааһыгар диэри, ыччаттарга холобур буолан, ыһыах аайы оҥостон киирэрэ.

Трофим Дмитриевич оҕо эрдэҕиттэн эрэйи-кыһалҕаны эҥэринэн тэлэн, араас мүччүргэннээх сырыылары ааһан, сэрии сут ыар сылларын туораан, 83 сааһыгар өлбүтэ. Лэпсэйдэр аймах саамай күндү, киэн туттар киһибит Трофим Дмитриевич Билюкин – Күүстээх Тороппуун.

Ахтыыны Мария Трофимовна Билюкина, µлэ бэтэрээнэ, Мэҥэ-Хаҥалас Алтан нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ үөрэҕириитин туйгуна суруйда.

ПОДЕЛИТЬСЯ СТРАНИЦЕЙ