Биһиги аҕабыт, Соркомов Гаврил Васильевич – Чабаҕылаах Хабырылата. Төроппүттэрэ- Василий унна Акулина Сорокоумовтар, Муома оройонун Төбулээҕиттэн төруттээх-уустаах эбиттэр үһү.
Чабаҕылаах хайаларыгар, бултуур-алтыр сирдэригэр олохсуйан олорбуттар: үс уол, икки кыыс оҕолоохтор эбит. Аҕабыт Гаврил Васильевич 1901с., от ыйын 21 күнүгэр, бэһис оҕоннон Күн сирин көрбүтэ. Кыргыттар ыал буолан баран барбыттарын кэннэ, уолаттар Сергей, Егор биһиги аҕабыт Гаврил, төроппүттэрин кэриэстээн, төрөөбүт-улааппыт сирдэриттэн арахсымаары, кэрэ айылҕалаах, бултаах-алтаах сиргэ, сүүрүктээх үрэх үрдүгэр, аҕаларын уҥуоҕун таһыгар олохсуйарга быһаарыммыттара.
Үһүөн, дьүһүннээх кэрэлэрэ, көнөлөрө, майгылаах быстыҥнара, байанайдаах булчуттар, удьор уустар урдуустара – тимири да, маһы да “хаамтарар” дьоҕурдаах этилэр.
Бастаан, убайдарыгар Сергейга: дьиэ, хотон, ампаар, күрүө-хаһаа туппуттара. Убайдара, Буор Сыһыыттан, Евдокияны аҕалан ыал буолбуттара. Егор кэргэнин, Маайаны, Төбүлэхтэн; аҕам, ийэбин Тойон Уйалаахтан сүгүннэрбитэ.
Ийэм аҕата, Слепцов Иван Алексеевич, байанайдаах булчут, түүлээҕинэн эргийэн дьиэ кэргэнин ииппитэ. Ийэтэ, Слепцова (Тарабукина Иулитта) Людмила Степановна, Улахан Чыыстайтан сүктэн кэлбитэ. Иистэнньэҥ-асчыт бэрдэ, өркөөн өйүнэн баараҕай дьиэ кэргэни дьаһайан-салайан, бөөһүөлэктэн биэс көстөөх сиргэ Тойон Уйалаахха, Аар – Саарга аатыран, сураҕынан олобуттара. Сэттэ толуу уолаттары, биэс кыталык кыргыттары, барыта уон икки оҕону улатыннаран, олох суолугар үктэннэрбитэ. 1944c. Слепцова Людмила Степановна, Муома оройуонугар аан бастакынан “Герой Ийэ” аатын сүкпүтэ. 1900c. атырдьах ыйын 1күнүгэр, бу, улахан дьиэ кэргэнигэр, төрдүс оҕоннон биһиги ийэбит Соркомова (Слепцова) Мария Ивановна төрөөбүтэ. Оҕо эрдэҕиттэн уҥуоҕунан улахан, эр киһилии күүстээх- уохтаах доробай буолан, мас кэрдиитигэр, от, муус тиэйиитигэр эриллэн улаппыта.
1930 c. төрөппүттэрбит, аҕам дойдутугар Чыбааҕылаахха тиийэн ыал буолбуттара. Аҕам уһаайбатын саҥа тутан бүтэрбит кэмэ этэ. Ийэм тиийэригэр, дьиэҕэ таҥас –сап, ампаар толору ас, куучаҕа сүөһү аһыырыгар от кэбиһиллэн турара. Дьоллоохтук олордоххо, сыл хонук курдук ааһан испитэ. Оҕолор улаатан көмө дьоно буолбуттара. Сергей улахан уолаттара тииҥниир, куобахтыыр; тимиринэн уһанар, быһах охсорго, хомус оҥорорго холонон көрөллөрө. Обургу кыргыттар бары иистэнэр, ынах ыаһар, аска –үөлгэ сыһыаннаах буолбуттара. Оҕолор, бары бииргэ, үс дьиэннэн, үс ампаарынан, үс тэлгэһэннэн сылдьан оонньууллара, - биир ыал оҕотун курдук эйэлээх этилэр. Ийэлэр, дьиэ ис-тас үлэтигэр; аҕалар, оҕолорун оттуур, бултуур-астыыр; түүлээхтэрин эргинэн кэлэр этилэр. Үүт-сүөгэй үрүлүйэ устубута, кыһыннары -сайыннары ас-үөл дэлэйэн испитэ, үөрүү-дьол муҥура суох буолбута!
1933 сылга Сыһыыга, Табаарыстыба тэриллибитэ. Биирдиилээн олорор булчуттар түүлээҕи судаартыбыҕа туттарар, ол оннугар аһынан (нотуура) ылар буолбуттара. Чыбааҕылаахха, дойдуларыгар олордохторуна быраатты Сорокоумовтарга түүлээҕи бултааһыҥҥа былаан ылыннарбыттара. Аны, түүлээхтэрин нэһилиэк киинигэр туттарар буолбуттара. Биһиги аҕабыт былаанын толорон “Ударыньык булчут” буолбута. 1935с. Шахтер Н. Стаханов бачымын өйүүргэ Укаас тахсыбыта. Аҕам, былаанын аһара толорон, “Стаханобыс булчут” буолбута. Сыл аайы ситиһиилэнэн, оройон Сэтииһиилээх Кэмитиэтин “Бочуоттах Кыраамататынан” сыаналаах бэлэхтэринэн наҕараадаламмыта. 1936с. Атырдьах ыйыгар айанньыт – чинчилээччи, Сергей Обручев, биригээдэтин кытта Чыбааҕылаахха тиийэн, быраатты Сорокоумовтары көрсүбүтүн, кинилэр эрэ сөптөөх суолу – ииһи ыйан биэрэллэрин кинигэтигэр киллэрбит этэ: «На Чыбыгылахе жили братья якуты Сорокоумовы: Сергей, Егор и Гаврила. 16 сентября попрощались со семьей Сорокоумовых. Старший брат Сергей ведет нас до Мюреле по новой дороге, в обход Нокёна...”.
1938с. Биирдиилээн олорор нэһилиэнньэни – киин сиргэ түмэргэ холкуостааһын хампаанньата Укас таһаарбыта. Чыбаагылаахтары олоччу барыларын көһөллөрүгэр модьуйбуттара! Саҥа олоҕу тэрийсэ, бырааттыылар Егор уонна Гаврил Сорокоумовтар сыһыыга киирэн, сайын от үлэтигэр; кыһын, түүлээх бултааһыныгар сылдьыбыттара. Үүккэ- сүөгэйгэ үҥкүрүйбүт, иҥэмтэлээх аска-үөлгэ үөрэммит бырааттыылар, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан сылдьан, холкуос ыар үлэтигэр “умса анньыллыбыттара”, кыһыннары-сайыннары балаакка дьоно буолбуттара! Алачааҥҥа пиэрмэ аһылларыгар бэлэмнээн, улахан хотону, балаһаны; ампаардыы охсон, ас дьиэтин туппуттара. Буор – Сыһыы бөһүөлэгэр, улахан балаҕан дьиэни; уустары түмэн,- кулууп, хонтора дьиэтин, аҕам салалтатынан туппуттара. Манна сылдьан билбиттэрэ: Хонууга баар таҥара дьиэтин Аҕабыыта – суруллардарын сатаан суруйбакка кылгатан “Соркомовтар” буолан хаалбыттара!
1940с. модьуйуу күүһүнэн, эрэй-муҥ эҥээрдэнэн, санньыар санаа, харах уута аргыстанан, бырааттыыллар Егор уонна аҕам, дьиэ кэргэттэрин Чыбааҕылаахтан сыһыыга көһөрөн аҕалбыттара... Убайдара, Сергей дойдутугар хаалбыта. Ийэм, үс кыыһын, быраатын Иваны кытта, Тойон Уйалааха хаалбыттара. Егор, кэргэнин Маайаны, түөрт оҕотун кытта; уонча сүөһүлээх, биэс оҕолоох огдообо оҕонньорго Күннэҕэ олохтообута.
1941с. Оройуон үрдүнэн холкуостар тэриллэннэр, нэһилиэннэ сүөһүнү холбуур, сэби –сэбиргэли туттарар буолбута. Биһиги төрөппүттэрбит, 15 табаны олоччу; 2 ыанар ынаҕы, халлаҥҥа тиийэр чуорунай атыыр оҕуһу, холкуоска холбообуттара. Ону таһынан, оҕус, таба сыарҕаларын, быаны-туһаҕы, иһити-хомуоһу үрдэ суох хомуйбуттара. Саҥа тэриллибит холкуоска икки пиэрмэни аспыттара: ыанар ынахтары Алачааҥҥа, субан сүөһүлэри Оҕо Төрөөбүт Ылдьаакытыгар тутар буолбуттара. Ийэм, Ылдьаакыга, түөрт кыыһынаан көһөн кэлбитэ. Бу, икки пиэрмэҕэ, соҕотоҕун, мантан икки аҥаар көстөөх Икки Үһэх Икки Ардыттан, сылгыһыттар оттообут отторун икки оҕуһунан тиэйиэхтээх этэ! Маннык ыраах кыраай дайдыга, кыһыҥҥы өттүгэр халлан сырдаабат, эһэ-бөрө «уйата», тоһуттар тымныыга киһи нэһииччэ тыынын ылар, чыычах кыайан көппөккө өлөн түһэр, күргүһүгэр икки атахтаах кыайн тиийбэт сирэ этэ.... Сарсыарда кэлбит солун- төннөрүгэр тибии тибэн кэбиһэрэ, киһи тылынан эппэт, сурукка да кыайан суруйбат накааһы көрөрө! Түүн дьиэтигэр кэллэҕинэ, уота умуллан, оҕолор аччыктаан-тоҥон, сыккырыыр сырдык дууһалара эрэ баар буолаллара.
Колхоз тэриллэтин кытта, Аҕа Дойдуну көмүсүүр Улуу Сэрии саҕаламмыта! Киһи аймах ологун-дьаһаҕын аймаабыт, дойдубутун киһи билбэт гына урусхаллаабыт кырыыстаах харабылдьыттар уоран саба түспүттэрин, элбэх мөлүйүөннээх киһи сырдык тыына быстыбытын – ама ким умнуой баарай! Уһук Хоту сир олохтоохторо сэрии толоонугар кыргыспатахтарын иһин, уоттах сэрии тыына саҥа тэриллэн эрэр колхуос ыар үлэтигэр баттаппыт, быстар дьадаҥы бэрээдэк олохтоммута: бурдук, арыы нуорманнан түҥэтиллэрэ. Хас биирдии кэтэх сүөһүнү учуокка кииллэрэн, көҥүлэ суох туттары, булгуччу боппуттара, киһи баһыгар байыаннай нологу төлөөбүт 400 солк. тиийэ үрдэппиттэрэ. Кыайан төлөөбөт киһиттэн соҕотох сүөһүтүн тутан бараллара. Сүөһүтэ суох киһи кыһалаҥ үлэҕэ тардыллара! Нолуогу таһынан нэһилиэнньэҕэ булгуччалаахтык сайыамы атылаһааһын саҕаламмыта... Сэрии ыар содумун, Хоту дойду дьонноро, эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ! Ыарыы-дьаҥ, өлүү-сүтүү, ыал-ыалынан быстыбыта, умнаһыттаһын саҥаламмыта! Сэрии бириэмэтигэр, ууга – балык, ойуурга – куобах мэлийбитэ! Кураан сайыҥҥа хас эмэ ый устата ардах түспэккэ, ходуһа от-мас сайын ортото хагдарыйан хаалара! Үһүөн сайыҥҥа халлан сырдаабат, сир сиҥнэр ардаҕар холкуостаахтар, ууну кэһэ сылдьан, инчэҕэй оту аллаан мастаах бугуллары туруораллара, сиилэһи симэллэрэ... Ийэбит, сайын аайы, кыра оҕолорун илдьэ сылдьан, от үлэтигэр балаакканнан олороро. Үксүн, араас сыстаганнаах ыарыыттан өлөн быстыбыт дьоннор сири кытта тэҥнэспит муостата суох үүтээннэрин өрө тардан олорорго тиийэрэ... Оройуон үрдүнэн: “Бары күүһү проҥҥа!”, “Бары күүһү кыайыы туһугар!” диэн үлэлээһин – хамсааһын буолбута! Ийэм, кыһын Ылдьаакыга олорон, икки пиэрмэни отунан хаччыйара, ол эбиитигэр, дьиэтигэр, кыргыттары, эдэр дьахталлары түмэн иистэнэр – имитэр “кустаар” аспыта. Саллааттарга үтүлүк, бэргэһэ, кээнчи тигэн проҥҥа ыытыыга туттараллара. Маннык ыарахан үлэҕэ муҥнана сылдьар киһиэхэ, кыһыҥҥы өттүгэр: оҕус, таба, тайах тириилэрин тиэйэн илдьэн кутан биэрэллэрэ. Маны, ириэрэн, ыраастатан, имитэн баран тэлэн: өтүү быаларын, сылгы көнтөстөрүн, таба лэмпитин; ат, оҕус сыарҕатын оҥорорго аналлаах – синньигэс тирбэҕэ, төргүү быаларын бэлэмнээн туттарыахтааҕа. Аҕам убайынаан, Егордуун, түүлээххэ сылдьаллара, сайын от биригээдэлэригэр, – биригэдиирдииллэр этэ.
1942 с. Саха АССР тэриллибитэ 20 сылын туолуутугар, Саха АССР Үрдуку Сэбиэтин балаҕан ыйынаҕы Ыйааҕынан, Сэсэлэстиическэй тутууга үтүөтүн иһин, Соркомов Гаврил Васильевич, Саха Сирин үбүлүөйдээх “Бочуот Кинигэтигэр” киирбитэ (бирикээс №322. Сэтинньи 18 күнэ, 1943 с. Дькуускай куорат).
1943 с. Пуондаҕа тимирдэри хомуйбуттара. Ийэм, атыыһыт кыыһа буолан, сүктэн кэлбит киэргэллэрин: былыргы саха уустара оҥорбут илин кэбиһэрин, ытарҕалары устан биэрбитэ. Ону таһынан: үрүҥ көмүс сотуулаах кыра салабаары, үрүҥ көмүс ньуоскалары, харчылары туттарбыта.
1945 с. Аҕабыт, Соркомов Гаврил Васильевич “Килбэннээх үлэтин иһин” мэдээлинэн наҕараадаланар. Бу сылга, Саха Уоабаластааҕы Кэмитиэтигэр партияҕа кандидаатынан киирэр.
1945 с. Кыһыныгар, абаҕам убайа Егор кэргэнэ ыалдьан олохтон туоран, биэс оҕо тулаайах хаалаллар. Үс обурго оҕо, Сергей үс оҕото, ийэлээх аҕам көрүүлэригэр хаалбыттара. Бу сылларга, Хонуу кэмитиэтигэр саҥа оскуоланы: “Нэһилиэктэртэн ыҥырыллан кэлбит – чулуу уустара туппуттара, кинилэр истэригэр Үрүйэ Төрдүттэн быраатты Соркомовтар Егор уонна Гаврил бааллара..”, диэн кэлин истэр этим.
1947с. Аҕам партияҕа киирэр. Бу сылга, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин «Бочуоттах Кыраамататынан», сиэпкэ угуллар чаһыыннан, булт саалаларынан наҕараадаланар. 1947с. Оройуон киинигэр суоччуттар куурустарыгар биир йыга үөрэнэн баран, холкуоһугар суоччутунан ананар. 1948с. Үрүйэ Төрдүнээҕи, Сталин аатынан холкуоска бэрэсэдээтаэлинэн ананан улэлии сырыттаҕына, 1949 с. түөрт ыйдаах бэрэсэдээтэллэр куурустарыгар, Орто Халымаҕа ыыталлар. Төннөн кэлэн, ситиһиилээхтик үлэлиир. Холхуостаахтар дьиэ тутталларыгар, уон сылга иэс-ссуда ылалларын ситиспитэ,- саҥа охсуу дьиэ, дьэндэйбитэ! Урукку уопсай балаҕаны – мастарыскыай оҥоронорбута. Удьуор уустар, бэйэтин бырааттара, холкуоска туттар сэп-сэбиргэл арааһын оҥорор кыахтаммыттара. Аҕам, бастаан, үлэтин быыһыгар дьиэтигэр уһанар этэ: хонтуораҕа, үрдүк систээх устууллары, тоҕоһону туттубакка оҥортолообута. Онтон, сыыйа - өйөбүллээх үс-түөрт киһи олороругар анаан, мастырыскыай маастардарын кытта кулуубка элбэх дьыбааннары оҥортолообутттара. От үлэтин хампаанньатыгар, сүрүн болҕомтону, ходуһаҕа сирин өртүүргэ уурара. Эппиэттээх, сүрэхтээх түгэҥҥэ биригээдэ тэринэн, илэ бэйэтинэн өртөһөн хас эмэ сууккаҕа сыһыы-алаас киһитэ буолара! Сайын,- отчуттар аһыыр астарын, саас, хаар үрдүнэн, биригээдэлэргэ тастаран бэлэмнэтэрэ. Нэһилиэккэ осуола суох буолан, хас күһүн аайы оройуон киинигэр сатыы киирэрбит. Дохсун сүүрүктээҕинэн аатырар Индигир өрүс, үс үөһүн байдаарканнан элбэх оҕону туоратар, олус сэрэхтээх-кутталлах буолара! Тыылары, эрдиилэри, аһы-үөлү, киэһэ, биэрэккэ илтэрэр. Сассыарда, эрдэ тиийдэххэ: тыылар эрэмиэннэнэн, хас да сылларга буспут эт, үүттээх чэй бэлэм буолара. Оҕолору барыларын эт хоторон, чэй кутан “гэрээчэйдэтэллэр”! Бэрэсэдээтэл, бэйэтэ-бэйэтинэн кэлэн дьаһайан-салайан атааран хаалара. Өрүү үрдүк көрдөрүүлээх, Сэсэлэстическэй үлэ сыллаах кыайыылааҕа, - Сталин аатынан холкуос «Мөлүйөннээх холкуос» аатын сүкпүтэ! 1953-1955сс. Соркомов Г.В. оройуон киинигэр Кылаабнай парараабынан үлэлиир. Хонуу сэлиэнньэтигэр: салайааччылар, учууталлар олороллоругар анаан “ньиэмэскэй уобул” ньыматынан, типобой иккилии кыбартыыралаах дьиэлэри, онтон да атын улахан тутуу бөҕөтө барбыт буолуохтаах! 1955с. Икки сылга суруоктаан, Хонууттан үс биэрэстэлээх Суон Тииккэ, саамай хаалыылаах, Калинин аатынан холкуоска бэрэсэдээтэлинэн анаммыта. Ооно, бары көһөн барбыппыт. Барарыгар, аҕабыт, холкуоһун бастакы сылгыһытын Атласов Е.М. илдьэ баран, дьиэтигэр олордубута. Суон Тииккэ, саҥа кулуубу, эмтэнэр дьиэни, улахан пиэрмэ хотонун туттарбыта. Холкуостаахтар, кэтэх дьиэ тутталларыгар ссуда-иэс ылалларын ситиспитэ. Бу сылларга, оройуон саластата быһаарар: Калинин уонна Сталин аатынан холкуостары холбоон, биир, улахан «Победа” холкуос буолбута, нэһилиэкпит, Үрүйэ Төрдүн оннугар – Индигир нэһилиэгэ диэн ааттаммыта. Аҕабыт, бу улахан холкуоска бэрэсээдээтэллииргэ, Уурах уурбуттара! Аҕабыт, бу бириэмэҕэ, доҕоруттан Е. Мончуринтан, икки хостоох балаҕаны уларсан “Холкуоһунай инчырынаат” аспыта. Биһиги, “Победа” холкуос оҕолоро, уонча буолан, икии дьиэннэн хас да сылга олорбуппут. Дьолго, сотору Хонууга улаан ынчырынаат аһыллыбыта! Икки олус ыраах-ыраах сытар холкулостары салайарыгар, аҕабыт кыһыннары-сайыннары, саргы- сатыы өрүһү туоран, ханна да кыайан “гэрээчэйдээбэххэ”, аанньа аһаабакка, сынньанар диэни билбэккэ, күн накааһын көрбүтэ! Бэйэтин идиэйэтинэн эдэр ыччаты Индигир нэһилиэгиттэн Суон Тиккэ көҥүл оттүлэринэн уопут атастаһыытыгар, холкуос бырабылыанньатын “Бачыымынан” (пучуопкатынан) үлэҕэ ыыталаабыта! Үлэҕэ барбыт ыччаттар, хата, бары ыал буолбуттара, икки сиринэн олохсуйбуттара! 1959-60сс. Аҕабыт доруобуйата мөлтөөн, кылаабынай суоччутунан бэйэтин нэһилиэгэр үлэлээбитэ.
Соркомов Гаврил Васильевич – Хоту дойду чулуу уола, элбэх идьиэйэлэрэ, ыра санаалара, инники былааннара туолбатахтара! Ийэ дойдутугар, норуотугар бэриниилээх, килбэннээх – чаҕылхай партыыйыс, өркөөн ойдөөх төлөннөөх салайааччы киһи кэриэһэ, байанайдаах – мындыр сонордьут. Улахан дьиэ кэргэн тапталлаах амарах аҕата, күөгэйэр күнүгэр, үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьан, удьуорустар урдуустара – Чабааҕылаах Хабырыылата, күн сиригэр 59 аҥар эрэ сыл олорбута!
1961с. “Победа” холкуоспут – “Победа” сопхоз буолбута. Бу бириэмэҕэ, ийэбит, кыһыҥҥы өттүгэр улахан ынчырынаат оскуолаҕа остуорасыыра: мас хайытан-кыстаан, аҕыс оһоҕу отторо; ону таһынан, муоста сууйар, түүн харабыллыыр этэ! Сайыҥҥы оттүгэр,- хайа биригээдэ түбэриһиттэн, биир ынаҕын илдьэ, оттур буолара. Оттон тахсаат да, сир тоҥуор диэри сопхуос пиэрмэтин хотонун сыбаттара ыыталлар. Күһүн, үлэтин быыһыгар: сопхоз оробуочайдартар – бултка, ыстаада табаһыттарыгар, кини эрэ балаакканы кыайн тигэр этэ. Кэлин, ийэбиттэн ыйдаран, убайым Василий Сергеевич тигэр буолбута. Бу кэнниттэн, Индигир кулуубугар ийэбин остуораһынан ылбытым. Тоҥ-хаһаа буолан турар, быраҕыллыбыт кулуубу, өрө тардыбыппыт! Үлэтин таһынан, кэрэ киһим, кэнсиэр таҥастарын түүннэн киэргэтиигэ, кылаабнай хонсультаан буолара! Сайыҥҥы кэмҥэ, окко ыраах барбакка, дьиэтиттэн сылдьан ыраах да буоллар Тураахыйга оттоон, сопхоз былаана туоларыгар “көмөлөһөр” буолбута. Индигир орто оскуолатыгар, 1996 с. саха тылын үөрэтэр учуонай – дьахтар Японияттан кэлэ сылдьыбыта. Кини, ийэбин ааттаан – суоллаан, кэлэн көрсөн турардах. Саха былыргы төрүт тыллара хайдах суруллалларын; киһи илиитин – атаҕын (сүһүөхтэринэн араардахха) туох диэн ааттаналларын суруйан, бэлиэтээн барбыта... 1997 с. Сир- дойду аатын-суолун чинчийэн үөрэтээччи, учуонай (топономист) Иванов Михаил Спиридонович – Багдарыын, Сүлбэ Арҕаа Үрэх аннараа өттүгэр Чабааҕылаахха барар суолга, таас –хайа быыһыгар Кыыс уҥуоҕа диэн ааттаах сир туһунан уһүйээни суруйан барбыта. Ол туһунан “Ыал ийэтинэн” диэн кинигэтигэр суруйбут этэ. 1999с. учуонай Дьячковскай Иван Ионович – Кыталык Уйбаан, ыалдьыттыы кэлэ сылдьан, видеоҕа устан барбыта.
Ийэм, Хонуу сэлиэнньэтигэр аһыллыбыт оройуоннааҕы Кыраайы үөрэтэр мусуойга уон аҕыс буунталаах үрүҥ көмүс сотуулаах, “Ыраахтааҕылаах Арассыйа түөрт мэдээллээх” сыламаарын; чуукчалыы тигиллибит үтүлүгү; ат быатын, холуун сиэлинэн хатан бэлэхтээбитэ. Нэһилиэгин Кыраайы үөрэтэр мусуойу оскуола дьиэтигэр (аҕам туппута) аспыттара. Онно, ийэм, улахан чаан алгыйы, кыра чааны, алтан үрүҥ көмүс сотуулаах чаанньыгы, оҕо этэрбэһин бэлэхтээбитэ. Ону таһынан, бу мусуойга, эдььиийим Матрена Гаврильевна тикпит туос иһиттэрэ хараллан тураллар. Нэһилиэгэр – Чыбааҕылаах Маарыйата түөлбүнэн куоталаһыыга саамай ыраас тупсаҕай дьиэлэринэн, тэлгээҕининэн аатырара. Хас ыһыах, хас бырааһынньык аайы, саха таҥаһын көрүүтүнэн бастакы миэстэттэн түспэт этэ! Ыһыах аайы, чаан- алгыйыгар колкуос, сопхос дьонун, ыалдьыттарын саламаатынан күндүлүүрэ. Быстапка ыҥыыплаах атын бэйэтэ симэҕин кылынан хатан - өрөн оҥорбут көнтөһүнэн, холуунунан; оһуордаах чаппарааҕынан киэргэтэн, дьон сөҕүүтүн махталын ылара! Чыбааҕылаах Маарыйата, кимиэхэ да тэҥнэспэт кыайыылаах үлэһит, асчыт бастыҥа, туох баар билиитин-көрүүтүн, түҥ былыргы өбүгэлэриттэн бэриллибит, иискэ дьоҕуурун-талаанын, бар дьоҥҥо тарҕатан үөрэтэр-такыйар идэлээх этэ. Уонна да ийэбит нэһилиэгэр көрбүөччү-алгысчыт, отунан – маһынан эмтиир идэлэҕинэн биллэрэ!
Ийэбит, пал буолбут сириттэн Чыбааҕылаахтан арасан баран дьиэтэ-уота суох, өтөхтөрү кэрийэн, эрэйи-муҥу эҥэринэн тэлэн, уон икки саастаах, икки кэрэ кыргыттарын, туох баар биирэ төрөөбүттэрин барыларын “сүтэрэн” баран, олоххо тардыһыытын, олоххо тапталын, ыра санататын ыһыктыбытаҕа! Хахсаат тыалга хабырыттарбакка, кыыдааннаах кыһыҥҥа кыһарыттарбакка, өҥүрүк куйааска өһүллүбэккэ, былыргы сыратынан, санаатын кэрэтинэн дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүөнү оҥорортон аныны билбэт этэ! Чыбааҕылаах Маарыйата – күн сиригэр 104 cыл 4 ый, 18 хонук олоруор диэри – кини улахан-могуучай илиитин ытыстарын чэрдэрэ оспотоҕо!...
Соркомова Мария Ивановна наҕараадалара:
Үбүлүөйдээх мэдээлтэн атын туох да наҕараадаҕа сыанабылга тиксибэтэҕэ! 1995 сылтан суруйа туруорса сатаабытым үрдүнэн, нэһииччэ 8 сылынан “Муома оройуонун Бочуоттаах олохтооҕо” буолбута...
Ийэлээх аҕабыт иккиэн, икки атахтаах, иннинэн сирэйдээх, инчэҕэй эттээх кыайн тулуйбат ыарахан үлэтигэр баттата сылдьан, бэйэлэрин икки оҕолорун олоҕун толук уурдаран даҕаны; үс кыыстарын кытта, ийэм быраатын Уйбан –Уолу, аҕам икки бырааттарын, түөрт балтын, көрөн-харайан, иитэн-аһатан, олох киэҥ суолугар үктэннирбиттэрэ! Биһигини бырыбытын, үлэттэн чаҕыйбакка, куруук инники кэккэҕэ сылдьарга, туохха барытыгар дэгиттэр дьоҕурдаах буоларга, сир үрдүгэр “миэстэбитин буларбытыгар” ииппиттэрэ, үөрэппиттэрэ!
Бу, уон төгүл кылгатан, аҕыйах да буоллар, “аакайдаан”, ньууччалыы бэйэлэрэ туттубут тылларын кыбытан, үлэлэрин-хамнастарын кыратык сырдата түстүм; кэрэ дьоммор уостубат-уурайбат тапталбын, ааһан-арахсан биэрбит ахтылҕаммын төрөппөттэрбэр төлөммөтөх Ытык Иэспин-толуйбата чуолкай буоллаҕа!
Орто кыыстара, Ааныс.
Үлэ, уонна “Тыгын Дархан” түһэр дьиэ, бэтэрээнэ.
Үрдүк үөрэхтээх култуура үлэһитэ, “Сэрии оҕото”, иис-куус кистэлэҥнэрин үөрэтээччи, Саха Өрөспүүбүлэкэтин норуотун Маастара (туосчут),
Павлова Анна – Айыына.
Дьокуускай, 2020 сыл, ыам ыйын 9 күнэ.
