1941 с. «Кыhыл» холхуостан, кустуу сырыттаҕына, бэбиэскэ кэлэн сэриигэ барбыта. Бастаан Волховскай фронт чаастарыгар сэриилэспитэ, кэнники Сталинград фронугар 15 сп. састаабыгар сылдьан кыргыспыта. 1942 с. Балаҕан ыйыгар уна атаҕар ыараханнык бааhыран биир сыл устата госпиталларга эмтэммитэ. 1943 с. балаҕан ыйын 5 күнүгэр дойдутугар ыытыллыбыта. Сэтинньи 22 күнүгэр дойдуту булбутан Аҕа дойду сэриитин II–с истиэпэннээх уордьаннаах.1981 с. алтынньы 27 күнүгэр Одунуга олорон ыалдьан өлбүтэ.
Биьиги агабыт Степанов Афанасий Николаевич 1913 с. Тохсунньу 13 кунугэр «Кыьыл» холкуоска тереебутэ а5ата Степанов Николай Афанасьевич, ийэтэ Степанова Анисия Васильевна наьаа элбэхтик оголоммутарыттан агыс эрэ ого ордон хаалбыт. А5а дойду уоттаах сэриитэ са5аламмытыгар Кыьыл холкуос эдэр хоьуун дьонноро «Саьыл уйата» диэн сиргэ мунньустан сэттиэ буолан сэриигэ ынырыллан барбыттара. А5абыт Сталинград куораты кемускуур улууканнаах , элбэх киьи елуулээх сэриигэ кыттыбыта. «Алдьархайдаах елуу – сутуу онно баар этэ» диэн а5ам ахтан ааьара. «Окуопа хастан баран сэриилэьэр этибит, киьи тебеьтун кыратык да быктарбат гына быыстала суох снаряд, буомба буулдьа туьэрэ. Ол улугэртэн ордон кэлэн дойдубун булбутум диирэ» Сэриигэ сылдьан кини хорсун быьыытын иьин а5а дойду кемускуур II –с уордьанынан на5араадаламмыта. Сэриигэ сылдьыбытын туьунан балтым Степанова Р.И. дьонун туьунан кинигэтигэр маннык суруйбута «Сталинград куораты немец фашистарыттан кемускээьин, элбэх киьи елуулээх кыргыьыытыгар сылдьан командиирын быыьаабыт. Олус элбэх киьи елбут хонуутуттан санитаркыргыттары кытта тыылга соьуспут. Туох да ааттаах киьи тулуйбат хаьыытын, ынчыгын ортотугар сылдьыбыттар. Сэрии тохтообокко бара турар уьу, ону ол диэбэккэ санаата буолбакка иккистээн сыыллан киирэн аараанньы буолбут байыастары булаталыыр. Ол сылдьан командирын бэрт эрэйинэн соьон а5алан санитардарга туттарар. Командиир кини аатын – суолун дэлби ыйыталаьан, утуерэн баран улухан нагараадага туьэрбит.» Сэрии хонуутугар араанньы буолан военно – полевой госпитальга сыппытын маннык кэпсиир этэ. «Полевой госпиталь наьаа улахан балаакка этэ, наьаа элбэх киьи араанньы буолан саппыппыт, итии да итии. Тиритии. Кир – хох. Санитаркалар олох успейдаабаттар , утаттан киьи барыта уу кердуур, мин эмиэ утатыы беге. Мин онно ер сыппытым буоллар елуем этэ. Арай сыттахпына рядовой Степанов, эйиэхэ кэллиллэр диэтилэр. Кербутум командиирым миигин кердеенкэлэн турар эбит. Дьэ докумуоммун онотторон тыылга госпитальга ыытта. Онно тиийэнер эмтэнэн дойдубар 1943 с. Кыьыары куьун кэлбитим» А5ам онно атахха араанньы буолбут этэ, ол ата5ын араанньытынан елуер дылы эрэйдэнэрэ, куруук иринэ кейере, ону инин араастаан эмтэнэрэ, тегурук тааьы ититтэн баран онно угуттунара «Сылытан ыарыытын намтатар диирэ».
Сэрииттэн кэлэн баран биьиги ийэбитин Петрова Мария Кирилловнаны кэргэн ылан 8 оголоммуттара. Онтон билигин биэспит баар. Бары пенсияга саастаахпыт. А5ам холкуоска улэлээбитэ. Сэрии буппутун кэннэ холкуостаахтар хамнас диэни билбэт этилэр. Куьун аайы сыар5а мунунан эт, арыы, улэлээбит елуутун тиэйэн агаларын ейдуубун. Ол пай дэнэр быьылаага.
Сэрииттэн кэлэн баран эдэр эрдэгинэ дьаамна улэлээбит. Холкуостарга продукталарын куораттан таьара уьу, онтон кэлин колхозка от мас улэтигэр улэлээбитэ. Сайын аайы от улэтэ буолааччы. Куьунугэр куруе ремона, хотон тутуута, кыьын от тиэйиитэ, уу хаар баьыыта эргиччи буппэт улэ уеьугэр сылдьара. Унуогунан кыра да буоллар бэйэтин кыанар лаппа куустээх киьи этэ.
Ахтыыны суруйда улахан кыыьа Алексеева анна Афанасьевна
