Биһиги эһээбит Егор Иванович Плотников 1902 сыллаахха Мэҥэ улууһун I Мэльдьэхси нэһилиэгин «Арҕаа бас» алааһыгар дьадьаҥы ыалга төрөөбүт. Сайылыктара «Сэргэлээххэ» баара. Мэльдьэхси нэһилиэгэр бастакы церковно-приходской оскуола 1898 сыллаахха попечитель Баишев Федор Фомич - Сүөдэр Куомус көмөтүнэн аһыллыбыт. Оччолорго нэһилиэк 10 ородобуой ууһугар 2000 киһи олорбут, онон оскуолаҕа үөрэниэн баҕалаах ыччат барыта кыайан хабыллыбатах. Ол иһин 1907 сыллаахха «Күөх оттооххо» 2 кылаастаах алын кылаас оскуолата аһыллыбыт, учууталынан Саха сирин учуонайа буолбут Гаврил Васильевич Ксенофонтов үлэлээбит. Кэлин нэһилиэк энтузиастара Григорий уонна Федор Стручковтар «Кэлтэгэй Сыырдаахха» турар бэйэлэрин киэҥ, чааһынай дьиэлэригэр оскуола аһан элбэх оҕону, ыччаты эмиэ үөрэппиттэр. Онон биһиги эһээбит оскуолаҕа үөрэнэн, онтон салгыы суотчукка үөрэммит. Бу оскуоланы бүтэрбит Мэльдьэхси нэһилиэгин бастакы ревкома, ЧК сотруднига Алексей Михайлович Кривогорницын («Кулгаах») оройуонҥа бастакынан 1919 сыллаахха сир реформатын ыыппыт. Сирэ суох дьадьаҥылар бас билэр сирдэнэн дьиэ туттубуттар, оттуур ходуһа сирдэнэн сүөһү ииппиттэр. 1923 сыллаахтан гражданскай сэрии тохтоон, советскай былааска дьон олоҕо-дьаһаҕа дьэ тупсан испит. 1927-30 сылларга ыаллар холбоһоннор табаарыстыбалар тэриллибиттэр. Салгыы 1930 сыллартан I Мэльдьэхси нэһилиэгэр: 130 хаһаайыстыбалаах «Кыһыл Сулус»; 90 хаһаайыстыбалаах «Куйбышев аатынан»; 50-нуу хаһаайыстыбалаах «Алеша» уонна «Үүнүү» холкуостар тэриллибиттэр. «Алеша» холкуос 1940 сыллаахха «Дмитров» диэн уларытыллан ааттаммыт, «Күөх оттооххо» кииннэммит, суотчутунан эһээбит Плотников Егор Иванович (Дьөгүөрдээн) үлэлии сылдьыбыт.
Эһээбит Егор Иванович Александра Алексеевна Андросовалыын ыал буолан кыыстара Варя 1929 сыл муус устар 1 күнүгэр, уоллара Илья 1934 сыллаахха төрөөбүттэр. Онтон кэргэнэ 1935 сыллаахха ыалдьан өлбүт, оҕолорун эһээбит төрөппүт ийэтэ көрсүбүт.
Эһээбит Егор Иванович Аҕа дойду сэриитэ саҕаланаатын кытта, 1942 сыл от ыйын 19 күнүгэр, армияҕа ыҥырыллыбыт. 1942 сыл балаҕан ыйыттан 1943 сыл тохсунньутугар дылы буолбут хабыр хапсыһыылаах Сталинградтааҕы кыргыһыыга сэриилэһэ сылдьан, 1943 сыл муус устар 21 күнүгэр, сырдык тыына быстыбыт. Кини көмүс уҥуоҕа 35000 сэбиэскэй саллааттары кытта Волга өрүс уҥа биэрэгэр Мамаев курганҥа хараллан сытар. Онно Кыайыы иһин тыыннарын толук уурбут буойуттары кэриэстээн «Героям Сталинградской битвы» пааматынньык, сүрүн монумент «Родина-мать зовет!» тураллар.
Абаҕабыт Мефодий Иванович Плотников (Дьоппуо) кэргэнинээн Февронья Ивановналыын сэрии саҕаланарыгар бэйэлэрэ 3 кыыс, 7 уол оҕолоохторо. 2 улахан уолаттара: Николай, Петр уонна улахан кыыһын Мотя кэргэнэ Дьячковскай Илья Александрович армияҕа ыҥырыллыбыттар. Николай уонна күтүөтэ сэрии толоонугар охтубуттар. Петр ыарыһах буолан эргиллэн кэлэн сотору суох буолбут. Кыыһа Мотя сэллик ыарыытыгар хаптаран эмиэ уһаабатах, онон сиэннэрэ Таня тулаайах хаалбыт. Улахан уолун Николай кыыһын сиэнин Люданы ийэтин эдьиийэ Анна Марковна иитэн, учуутал буола улааппыт. Оччотооҕуга абаҕабыт аах барахсаттар төһө да кырыымчыктык олордоллор, тулаайах хаалбыт быраатын 2 оҕотун (биһиги ийэбит, таайбыт), аҕатын иккис кэргэнин (Дьөгүөрдээн ийэтин), эриттэн арахсыбыт бииргэ төрөөбүт балтын Степанова Матрена Ивановнаны, улахан кыыһыттан сиэнин Таняны ииппиттэр. Абаҕабыт Мефодий Иванович «Дмитров» холкуоска бэрэссэдээтэлинэн, биригэдьииринэн үлэлии сылдьыбыт. Саҥаспыт Февронья Ивановна «Герой ийэ», улахан дьиэ кэргэн хаһаайката холкуоска дайааркалаабыт. Кинилэр сэрии сылларыгар харса суох үлэлээн тыылга кыайыыны уһансыбыттар, оҕолорун, тулаайах хаалбыт сиэннэрин, аймахтарын барытын этэҥҥэ туоратпыттар. Бу бэйэтэ туһунан героизм буолара саарбаҕа суох.
Ити курдук, биһиги эһээбит Егор Иванович Плотников «Дмитров» холкуоска суотчутунан үлэлии сылдьан Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр ыҥырыллан Кыайыы иһин сырдык тыына быстыбыта. 2 оҕотун убайа иитэн билигин кини уоллаах, кыыһын сыдьааннара Шариннар, Зыковтар, Сивцевтар, Плотниковтар, Григорьевтар дьон тэҥинэн ууһаан-тэнийэн үөрэнэ, үлэлии-хамсыы сылдьабыт, дьоммут үтүө ааттарын умнубаппыт.
Шарин Эдуард Петрович, сиэнэ,
Мэҥэ-Хаҥалас улууһа, Майа с.
