Кыайыыны уһансыбыт Атаакаптар
Өбүгэлэрбитин ытыктыыр, кинилэр историяларын, олорон ааспыт олохторун үөрэтэр эрэ буоллахпытына, ыллыктаах, кэскиллээх дьон буолуохпут, ким да умнуллубат, туох да умнуллубат диэн туран, төрөөбүт дойдуларыгар муҥура суох бэриниилээх ини-бии Атаакаптар тустарынан сырдатыахпын баҕардым.50-с сылларга нэһилиэнньэни кииннээһин күүскэ ыытыллан, уруккута дьон-сэргэ тоҕуоруйан олохсуйан испит эҥинэ бэйэлээх түөлбэлэр, сайылыктар, кыстыктар быраҕыллан, от, бурдук чэлгийэ үүммүт буолактара оһорбо сирдэргэ кубулуйан, дьиэ, хотон баҕаналара эмэҕирэн, иҥнэйбит сэргэлэр ордоннор норуот историятын кэрэһиттэрэ буолан тураахтыыллар. Дьиктитэ баар, ити сирдэргэ биирдиилээн да буоллар көспөккө хаалан хаалбыт соҕотох дьоннор, сороҕор ыаллар кыhыҥҥы уhун киэhэлэри кыраһыын лаампа имик-симик уотунан атааран олохсуйан олорбуттара.Убайдыы-балыстыы Атаакаптар «Сырдаабыт« диэн бэрт дьикти ааттаах сиргэ Томпо улууhун Мэҥэ-Алданыттан сүүрбэччэ километрдаах Алдан уонна Амма өрүстэр ыпсыыларыгар үйэлэрин тухары хаалан ойдом олорбуттара. 50-с сылларга манна 36 хаhаайыстыбалаах дьоҕус холкуос тэриллэ сылдьыбыта. Дууhатын ахсаана 120-ҕэ чугаһыыр эбит. Оччолорго совхоз 500 ынах сүөһүнү, 600 сылгыны иитэн олорбут. Дьулуурдаах туруу үлэһиттэр сайынын 1900 тоннаҕа тиийэ оту бэлэмнииллэр эбит.
Сөптөөҕүнэн көрөн күөллэрин түһэрэн, сирдэрин кэмигэр оттоон, тупсаран бэйэлэрин күөх дуолларын харах харатыныы харыстаан, бүөбэйдээн, сөбүгэр бултаан-алтаан хас да көлүөнэ дьон иллээхтик-эйэлээхтик олорбуттар.Намыhах соҕус халдьаайыга сыбахтаах нуучча дьиэтин хаҥас өттүгэр кырыылаах ампаар, уҥа диэки салҕааhыннаах хаптаhын хоспох тураллар. Таhырдьа тиэргэн иhэ бэрт ыраастык тутуллубут. Дьиэни тула олордуу мастар лэҥкэһэн тураллар. Орто сэниэ ыал сиэринэн бары-барыта баар.Кинилэр көстөр дьүһүннэринэн дьиҥнээх саастарыттан лаппа эдэр курдук көрүҥнээхтэр. Бороскуобуйа билигин да хап-хара баттахтаах, Мааппа гиэнэ саҥа күрэҥсийэн эрэр. Харахтара сытыы, сахаҕа ортотуҥу намыhах соҕус уҥуохтаахтар, хатыҥырдар. Дьүһүннэрэ маарыҥнаhаллар, чэпчэкитик тутта-хапта сылдьаллар.Атаакаптар үгүс үтүө үгэстэрдээхтэр. Бэйэ-бэйэлэрин кытта сүр-ытыктабыллаахтык, сылаастык. сымнаҕастык сыһыаннаһаллар. ″Убаай″, ″эдьиий″, «Сэмээн», «Былаас» диэн сүр убаастабыллаахтык ыҥырсаллар.
Ити дириҥ ытыктабыл иэйиитэ дьиэ ис-тас үлэлэрин толороллоругар эмиэ көстөр. Соруйсалларын көрдөһүү кэриэтэ тиэрдэллэр. Итинник сыһыан киһи-киһиэхэ саамай чугас, уйаҕас-сайаҕас доҕор буоларын уонна бу уустук кылгас сайыннаах, уhун кыhыннаах кытаанах айылҕалыын күрэстэhэргэ күүстээх олук буолара биллэр.Саамай улаханнара Былаас – Атаков Власий Егорович, сэрии уонна үлэ ветерана, 1911с. Бүгүйэххэ төрөөбүтэ. 4 кылаас үөрэхтээх. Комсомол буолан, саҥа былааһы олохтооһуҥҥа сылдьыбыт. Культурнай олох диэн хотону дьиэттэн араарбыттар. 1933 сыллаахха бултуу барар. Ол түмүгэр 1936 сыллаахха стахановец буолан бастакы республиканскай булчуттар слеттарыгар кыттыбыта. Онно бириэмийэ диэн 100 ботуруоннаах тозовка саа уонна көстүүм биэрбиттэр.1942 сыллаахха от ыйын 7 күнүгэр Армияҕа ыҥырыллан барар, 1944 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр ыалдьан төннөн кэлбит. Армияҕа барыан иннинэ балыкка сылдьыбыт. Онно тиийэн тууһаабыт балыктарын Манчжурияҕа көрбүт. Дойдутугар кэлэн эмиэ булдунан дьарыктанар. Хоту балыкка ыыталлар.1954 сыллаахха үчүгэйдик үлэлээн Москваҕа Норуоттар доҕордоһууларын выставкатыгар баран кэлбитэ. Онно кыһыл көмүс мэтээли туттарбыттара. Саха АССР Верховнай Советын грамотатынан наҕараадаламмыта.Кини 1998 сыллаахха 87 сааһыгар ыалдьан өлбүтэ.Атаакаптар бултуулларын, дьиэлэрин-уоттарын көрүнэ олороллорун таһынан, ытыктыыр убайдара Былаас уһанарын сөбүлүүрэ. Таhырдьа тэлгэhэҕэ икки миэтэрэттэн уhуннаах акуланы мастан оңорбута күлтэйэн сытар. Кутуругар лапчааннара ылтаhынтан сөрү-сөп гына оңоhуллубуттар. Дьиэлээхтэр акула уу баараҕай балыга буоларын кинигэттэн ааҕан, сөҕө-махтайа бэркиhииллэрин кэпсииллэр. Хоспох иннигэр түннүк тааhа сабыылаах дьоҕус ыскааптарга уу-мас көтөрдөрүн, чыычааҕыттан мас талах чыычааҕар тиийэ көтөрдөр чуучулалара кэчигирээн тураллар. Сүрдээх үчүгэйдик тумсуларын токурутан, харахтарын дьэрэлитэн, кынаттарын араастаан саратан, музей экспонаттарыттан туох да итэҕэhэ суохтар. Ол курдук аллараа эрээккэ бараах бииhин-ууhа кэккэлээбит.Сэрии, сут сылларыгар Атаакаптар үксэ, оҕо, дьахтар эрэ ордон хаалбыт нэhилиэктэрин дьонун кыыл этинэн күндүлээн, хоргуйартан быыhаан, өлөртөн өрүhүйэн, абыраан тураллар эбит. Ону кинилэр хаhан да кэпсэнэ сылдьыбат үгэстээхтэр.Оҕо, эдэр саастара ааспыт төрөөбүт өтөхтөрүгэр аҕыйах сыллаахха диэри оттууллара, сүөһүлэрин бэйэлэрэ көрөллөрө. Билигин биһиги көрөбүт.Билигин Бороскуобуйа 85, Мааппа 83 саастаахтар. Олохторун урукку укулаатын уларыппакка олороллор. Ол курдук күннээҕи режимнэрин, аһылыктарын билигин да тутуһаллар. Арай битэмииннээх диэн кэлин дьаабылыка сиир буолбуттар. Кинилэр билигин да араадьыйа сонунун көтүппэккэ истэллэр, хаһыаты куоттарбакка ааҕаллар. Истибиттэрин, аахпыттарын дьоҥҥо үөрэ-көтө кэпсииллэр, санааларын атастаһаллар.Дьиктитэ баар – кинилэр баттахтара билигин да хара, хаһыаты иккиэн ачыкыта суох ааҕаллар, кыраны иистэнэллэр, тиистэрэ барыта баар, арай элэйбиттэр эрэ… Нэһилиэк бары тэрээһиннэрин, кэнсиэрдэрин Мааппа көтүппэккэ сылдьан көрөр.
Үлэм түмүгэр, киһи төһөнөн айылҕалыын алтыһар да, төһөнөн айылҕа суруллубатах сокуонунан олорор да, уһун үйэлэнэр эбит диэн санааҕа кэллим. Убайдыы-балыстыы Атаакаптар орто дойдуга кэлбит ытык иэстэрин төлөөн, Аҕа дойдуларын көмүскээн, кыайыыны уһансыбыттара, төрөөбүт түөлбэлэрэ сайдарын туһугар олохторун бүтүннүү анаабыттар киһини барытын долгутар дии саныыбын. Мин аймахтарым Атаакаптар олохторун сиһилии билбиппинэн киэн туттабын, өссө да уһуннук, доруобайдык олороллоругар баҕарабын.
8 кылаас үөрэнээччитэ Саввина Саргы, салайда Колодезникова З.И./«Сырдаабыппыт –сырдык, сылаас өйдөбүлбүт” (хомуйан оҥордо С.А.Винокурова), -Дьокуускай, 2017 с., 137-140 стр.
