Сырдык аатын ахтан…

Улуу Кыайыы 75 сыла чугаһаатар чугаһаан иһэр. Кэм кэрдии аастаҕын аайы ол уоттаах сэрии туһунан чахчылар чуолкайданаллар, сороҕор уларыйаллар. Кыайыыны уһансыбыт буойуттар ааттара чопчуланар, ол эрээри билигин даҕаны билбэппит элбэх.  Уоттаах сэрии толоонугар төһөлөөх элбэх саллаат сураҕа суох сүппүтэ буолуой?!  Элбэх бөҕө буоллаҕа.  Ол гынан баран, төһө да үтүмэн сыллар- хонуктар аасталлар, сүппүт саллааттар  ханна көмүллэн сыталлара  көстөн кэлэр түгэннэрэ бааллар эбээт.

Холобур, мин эһэм, ийэм Тамара Петровна аҕата, Уус-Алдан улууһун Курбуһаҕыттан ыҥырыллан Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ сураҕа суох сүппүт П.К.Окоемов -- Бурҕатар Бүөтүр хаһан өлбүтэ уонна көмүс уҥуоҕа ханна харалла сытара,   төрөөбүтэ 100 сылын көрсө көстүбүтэ. Онон, 2012 сыл  сайыныгар  кини киинэ түспүт, оҕо сааһа ааспыт алааһыгар сиэттэрэ уонна аймахтара араас улуустартан хомуллан, эһэбит Петр Константинович 100 сааһынан Кэриэстэбил  ытык күнүн бэлиэтээбиппит.     

Ааспыт үйэ аанын арыйан, истиҥ киһибит тыыннаах үйэтигэр истибэтэх «эһээ» диэн тылларын элбэхтэ хатылаан, олоҕун кылгас кэрчиктэрин кэпсээтэххэ дьэ, маннык.

Петр Константинович 1912 сыллаахха Уус Алдан Курбуһаҕар Өтөх алааска элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүт. Кыра сааһыттан үлэҕэ-хамнаска эриллэн, буһан-хатан туруу үлэһит буола  улааппыт. Эт тутар сааһыгар илиитигэр-атаҕар лаппа кыанар киһи буолбут. Сиппитин-хоппутун, буутун этэ буспутун көрө сылдьан биир дойдулаахтара, кистии-саба киэн туттан,  Бурҕатар Бүөтүр диэн таптаан ааттаабыттар. Маны тэҥэ эһэбит ыллыктаах тыллаах-өстөөх, дьоҥҥо сайаҕас сыһыаннаах, үлэҕэ кыайыгас-хотугас киһи быһыытынан биллибит. Төһө да үгүс сыл-хонук ааспытын иннигэр кини туһунан биир дойдулаахтара сүрдээх үчүгэйдик-истиҥник саныы сылдьаллара, уос номоҕо оҥостон кэпсииллэрэ долгутар.

«Октябрь» холкуос чилиэттэрэ биир санаанан  куоластаан, үлэһитин, дьоҥҥо истиҥ сыһыаннааҕын учуоттаан, эһэбитин холкуос бэрэссэдээтэлинэн талбыттар. Итинник үрдүк итэҕэли Бүөтүр Константинович түһэн биэрбэтэх, күүһэ-уоҕа кыайарынан холкуоһун салайбыт, үс туманы түһэрэр, үтүмэн түбүктээх, сыралаах үлэни-хамнаһы тэрийбит. Улуу Кыайыы 60 сылыгар тахсыбыт «Курбуһахтар» (Петр Аммосов) диэн кинигэҕэ бастакы холкуостары тэрийии туһунан ахтыыга 1937 с. «Хамыдал» уонна «Бүтэйдээх» диэн артыаллар холбоһоннор «Октябрь» холкуос буолбуттарын, бэрэссэдээтэлинэн Окоемов Петр Константинович үлэлээбитин туһунан суруллубут. Эһэбит биир дойдулааҕа Кэтириис кыыһы кэргэн ылан туспа ыал буолбут. Кыыс оҕо төрөөбүтүн Тамара диэн сүрэхтээбиттэр (бу биһиги ийэбит Тамара Петровна.).

Эдэр ыал дьоллоох олохторо  уһаабатах, 1941 с. Аҕа дойду Улуу сэриитэ күүдэпчилэммит. Эһэм Бүөтүр тылланан, ытык иэһин толоро Ийэ дойду көмүскэлигэр аттаммыт. Курбуһахтан отучча буолан ыраах сиргэ айаҥҥа туруммуттар. Бары эргиллэн кэлэр эрэл санааларын эппиттэр, хотторор хоргус санаата суох айаннаабыттар.

1943 сыллаахха кыһын эһэбит сураҕа суох сүппүтүн туһунан биллэрии кэлэн биир дойдулаахтарын, бииргэ төрөөбүттэрин, аймахтарын аймаабыт. Холкуоһун дьоно Бурҕатар Бүөтүр төрөөбүт-үөскээбит Өтөх алааһыгар аатын-суолун суруйан, Өйдөбүнньүк остуолба туруорбуттар. Итиэннэ Бүөтүрдэрин эргиллэн кэлэригэр эрэллэрин ыһыктыбатахтар, хойукка диэри күүппүттэр…

Кэргэнэ Кэтириис сэрии кэнниттэн Бэйдиҥэ киһитэ Спиридон Спиридонович Охлопковка кэргэн тахсыбыт.

Кыыһа Тамара абаҕатыгар Павел Константинович Окоемовка  иитиллибит. 1959 с. биһиги аҕабытыгар, Оконешников Иван Семеновичка  кэргэн тахсан, Чурапчы улууһун Алаҕарыгар сүктэн кэлбитэ. Холкуос-сопхуос бары үлэтигэр таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Төрөппүттэрбит сэттэ оҕону төрөтөн, үөрэттэрэн, ыал оҥортообуттара. Ийэбит аҕатын туһунан:

-- Аҕам холкуос бэрэссэдээтэлэ этэ, --  диэн киэн тутта кэпсиирэ, биһиэхэ куруук холобур оҥосторо.

Ийэбит,  Уус Алдан Курбуһаҕар олорор  Окоемовтары кытары мэлдьи аймаҕыргаһара, кинилэр да түгэн эрэ көһүннэр, билсэ-көрсө тураллара. Эһэбит биир быраата Константин Константинович Окоемов өрөспүүбүлүкэҕэ  биллэр сэбиэскэй-партийнай үлэһит, салайааччы этэ. Араас улуустарга, ол иһигэр Үөһээ Бүлүү, Нам, Чурапчы, Уус-Маайа улуустарыгар оройуон сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлинэн, ССКП райкомун сэкиритээринэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1975 с.  Биһиэхэ, Чыаппараҕа, анаан-минээн кэлэн, хонон-өрөөн барбыта. Сүрдээх мааны киһи курдук өйдүүбүн.

Бииргэ иитиллибит бырааттара, Байбал Константинович уолаттара, ийэбитин олус үчүгэйдик саныыллар. Кини туһунан билигин даҕаны маннык ахталлар: «Тамараны бииргэ төрөөбүт эдьиийбит курдук саныырбыт, аҕабыт сэриигэ баран өлбүт убайын оҕото буоларын букатын кэлин билбиппит»,  – дэһэллэр.

Ити курдук, биһиги аймахтарбыт, эһэбит, эбэбит тустарынан үчүгэй эрэ өйдөбүллээх үөскээбиппит. Ийэбит Тамара Петровна 1996 с. олохтон туораабыта.  

2010 с. эһэбит быраата Владимир Константинович Окоемов «Арчы» хаһыакка сэрии кыттыылаахтарын туһунан иһитиннэриигэ «Окоемов П.К» диэн баарын ааҕан, Санкт-Петербурга эрэл санаалаах ыйытык сурук ыыппыт. Онуоха харда сурук кэлбитин истэн,   биһиги бары да олус үөрбүппүт, долгуйбуппут. Бачча тухары сураҕа суох сүппүтүнэн ааҕа сылдьыбыт эһэбит барахсан көмүс уҥуоҕа Ленинградскай уобалас Сланцы куорат  хоту кытыытыгар братскай могилаҕа көмүллэн сытар эбит! Ону туоһулаан Санкт-Петербурга баар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Г.М.Макароваттан  икки  докумуон кэлбитэ.  

      Бастакыта,  братскай могилаҕа сытар буойуттар  испииһэктэрэ, онно эһэбит аата 748-с киһинэн сылдьар итиэннэ 1943 сыл кулун тутар 20 күнүгэр өлбүтэ ыйыллыбыт этэ.

     Иккис докумуон Галина Макаровна аатыгар кэлбит: «Сланцевскай оройуоҥҥа көмүллүбүт буойуттар ааттарын «Северная окраина»  мемориальнай плитаҕа киллэриэхпит, онно Саха сириттэн ыҥырыллыбыт  маннык ааттаах-суоллаах 13 буойун баар (ол иһигэр 1912 сыллаах төрүөх рядовой Окоемов Петр Константинович)», -- диэн Сланцевскай муниципальнай оройуон дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччы А.Г.Парамоненко суруга.  Мемориальнай плита 2010 сыл ыам ыйын 9 күнүн көрсө туруоруллан, онно саха саллааттарын ааттара киллэриллибитэ чуолкайдаммыт эбит.  Онон эһэбит 100 сааһын туолар сылыгар хаһан өлбүтэ уонна көмүс уҥуоҕа ханна сытара көстүбүтэ.! 

«Үтүө киһи аата үйэни уҥуордуур» диэн биир дойдулаахтара, аймах-билэ дьоно, сиэттэрэ 2012 сыллаахха сайыҥҥы биир үтүө күн Уус-Алдан Курбуһаҕар түмсэн эһэбит Петр Константинович Окоемов сырдык аатын ахтан, үйэ сааһын бэлиэтээн ааспыппыт.  Манна мустубут  дьон-сэргэ  эһэбит  туһунан биһиги истибэтэх истиҥ тылларбытын эппиттэрэ, үтүө тылларын анаабыттара. Бу күнтэн көхсүбүт кэҥээн, хайдах эрэ олус чэпчээн, үөрэн-көтөн, эһэбит төрөөбүт-үөскээбит Өтөх алааһынан, сүүрбүт-көппүт Хамыдал сайылыгынан дуоһуйа дьаарбайан, кини аатын үйэтитэргэ салгыы ылсан дьарыктанар санаалаах тарҕаспыппыт.

Олох салҕанар. Эһэбит, Уус-Алдан Курбуһаҕын бастакы холкуостарын төрүттэспит хомуньуус, Ийэ дойдутун көмүскэлигэр сырдык тыынын толук уурбут буойун, Петр Константинович Окоемов удьуорун салгыыр, аатын ааттатар кэрэмэс ыччаттардаах. Хаан-уруу аймахтара Уус-Алдаҥҥа, Курбуһахха, Чурапчыга  үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьар халыҥ уустар. Сиэннэрэ Чурапчынан, Тааттанан, куоратынан олоробут, үлэлиибит-хамсыыбыт, эһэбит үтүө аатын куруук өйдүүбүт-саныыбыт.

Бачааҥҥа диэри,  Сахабыт сирин салалтатыгар, Санкт-Петербурга баар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай  бэрэстэбиитэлистибэтин үлэһиттэригэр муҥура суох махталбыт уостубат.

 Улуу кыайыыныны уһансыбыт  хас биирдии саллаат сырдык аата ааттана туруохтун,   үтүө ааттара үйэлэри уҥуордаатын!

Ким да умнуллубатын,   үтүө аат уота  умуллубатын!

Парасковья ПОПОВА-Тускулаана,

РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуотттах үлэһитэ,  Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ,

П.К.Окоемов-Бурхатар Бүөтү