1906 с. Мэҥэ Алдаҥҥа төрөөбүтэ. 1942 с. от ыйын 7 күнүгэр армияҕа ыҥырыллыар диэри «Сырдаабыт» колхозка үлэлээбит. Өлбүтүн туһунан «Память» 199дь с. таһаарыытыгар 179-с страницаҕа: “53. Тарасов Алексей Петрович, 1903 г.р., уроженец Сасыльского наслегаТаттинского р-на, якут, приз.1942 г. Чурапчинским РВК, погиб 16.02.42. г., захоронен в г.Харьков Украина” диэн суруллубут.//Д. Томтосов. «Мин мантан сэриигэ барбытым…», -Дьокуускай, 2005 с., 109 стр.)
Тарасов Алексей Петрович-I 1906 сыллаахха төрөөбүт. Отут сааһын чугаһыгар Булдакова Мария Прокопьевна диэн кыыһы Саһыл нэһилиэгиттэн кэргэн ылбыт. Утуу-субуу биэс оҕоломмуттар. 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмыт. 1942 сыллаахха 35-36 cаастааҕар биэс оҕону хаалларан фроҥҥа барбыт. Оччолорго улахана 7 саастаах, кырата 1 саастаах.Аҕалара ол курдук алдьархайдаах сэрииттэн төннүбэтэх, сураҕа суох сүппүт. Тэҥҥэ сылдьыбыт биир дойдулаахтара кэпсииллэринэн, 1943 сыллаахха Харьков анныгар төбөҕө таптаран өлбүт. Ол туһунан билиэнтэн босхоломмут Колодезников Александр Афанасьевич, Николаев Петр Иванович кэпсээбиттэр. Аҕаларын туһунан биллэрии сурук 1946 c. кэлбит быһыылаах. Эбэтэр эрдэ кэлбитин кэнники тиксэрбиттэр.
Сэрии сылларыгар
Иитэр-аһатар киһилэрэ барбытын кэннэ ийэлэрэ Мария Прокопьевна Тарасова (Булдакова) – Тараас Маайа колхоз үлэтигэр умса түспүт. Таҥас-сап өттүнэн мөлтөөбүттэр. Тиийиммэт-түгэммэт да буоллаллар, улаханнык хоргуйбатахтар. Балык, куобах баарынан, дьон бэрсэллэринэн олорбуттар. Ийэлэрин кытта бииргэ төрөөбүт дьахталлар Сэрэмээт Маайа, Ылдьаана бааллар эбит. Сэрэмээт Маайа кэргэнэ Сыромятников Роман Никифорович армияҕа ыҥырыллыбытыгар эмиэ 5 оҕолоох хаалбыт. Кинилэри кытта хардары-таары сылдьыһа, ылса-бэрсэ олорбуттар.Биһиги нэһилиэк кырдьаҕас олохтооҕо Кривошапкин Н.И.: «Эбэҕит Тарасова М.П. 1942-43 cc. Мэҥэ-Алдан оскуолатыгар, интернатыгар үлэлиир этэ. Дьэ, үлэһит дьахтар этэ. Бачча сааспар диэри кини курдук кыахтаах үлэһит дьахтары көрө иликпин. Бэйэтэ биэс оҕолоох. Онтуон оччолорго кыра, олорор, саҥа саҥаран эрэр оҕо. Оскуолаҕа 1-2 учуутал, онтон хаһаайыстыба үлэтин Маайа барытын оҥорор: интернат аһа, уута, маһа, оскуола сууйуута-сотуута уо.д.а. Мин Миитэрэйдиин (Колодезников Дмитрий Илларионович) арыый улахан оҕолор буолан мууска, маска көмөлөһөрбүт».Матрена Алексеевна - Морууса ону эмиэ өйдүүр: «Мэҥэ-Алдан оскуолатыгар сэрии саҕана үөрэммитим. 1-2 кылаас бүтэрбитим быһыылаах. Колодезников Володя (Харытыанабыс Болуодьа), Кривошапкин Ким (Киимичэй) баалларын, мэниктииллэрин өйдүүбүн. Кривошапкин Коля мин ийэбэр кинигэ ааҕар этэ».Николаев Н.И. «Мэҥэ-Алдан» диэн кинигэтигэр 1942-43 үөрэх сылын бастыҥ үөрэнээччилэрэ ааттаммыттар, онно кини Тарасова Марфуша диэн киирбит.“Ол быыһыгар, сайын өттүгэр буолуо, ийэбит Сырдаабыкка дайааркалыыра, онно мин көмөлөһөрүм”,- диир Матрена Алексеевна.Аҕаларын бииргэ төрөөбүттэрэ Ульяна, Иван, Агафья оччолорго оҕолор Улахан Өлөксөй кэргэнин Маайаны наһаа үчүгэйдик саныыллар эбит. Ийэ диэни билбэтэх Агааса, Мярина (Тарасова) Агафья Петровна, саҥаһын туһунан маннык ахтар: “Наһаа да үтүө санаалаах этэ, хаһан да кыыһырбат-тымтыбат, мөхпөт. Остуоруйа бөҕөтүн билэрэ, кэпсиирэ. Кинилэргэ наар сылдьарым. Убайым эмиэ кинини наһаа үчүгэйдик саныыр этэ. Мин кинини, саҥаспын, таҥара курдук саныыбын”.Онон сэрии сылларыгар ийэлэрэ Мария Прокопьевна кыаҕын-күүһүн барытын оҕолоро тыыннаах хаалалларыгар уурбут, сэрии сылларын энчирээбэккэ этэҥҥэ туораабыттар.
Сэрии кэнниттэн
Кыайыы буолбутун кэннэ аны сэрииттэн дьоннорун кэтэһии саҕаланнаҕа. Өлөксөй Тарааһап кэргэнэ, оҕолоро эмиэ аҕабыт кэлиэ диэн айан суолуттан харахтара арахпат буолбут. Дьэдьэн буспутун кэннэ биир дьэдьэни айахтарыгар укпакка аҕабытыгар диэн хомуйан уурбуттар. Онтукалара төннүбэтэх.1945 c. (1946?) Кыайыы ыһыаҕа буолбут. Онно Алаадьы Мэхээлэ оҥорбут тырыбыыната өргө диэри турбута диэн Саһылга олорор Мярина (Тарасова) Агафья Петровна ахтар: “Улаатыахпытыгар диэри турбута. Ыһыахха чэчир аспыттара. Хатыҥтан хатыҥҥа ситии быа тардан салама, томторук ыйаабыттара, олор эмиэ хойукка диэри эмэҕирэн бүтүөхтэригэр диэри ыйанан турбуттара. Оҕолору «аньыы» диэн бобон, олох тыыппатахтара. Дьон ас бэлэмнээбитин өйдүүбүн. Улахан иһиккэ эт, саламаат буһарбыттара. Мин өйдүүрбүнэн, эр дьон үлэлиир, астыыр курдуктара”.Ол ыһыах туһунан оччолорго 7-8 cаастаах Колодезникова Анна Алексеевна – Ааныка кэпсиир. Кини оҕо сааһын биир саамай чаҕылхай түгэнэ буолан, ол тэрээһин өйүгэр-санаатыгар хаалбыт: “Ортолуу ыһыахтаан эрдэхпитинэ, арай Даайа сыырын диэки үчүгэй баҕайы тыас-уус бөҕө буолла. Бөһүөлэк диэки көрбүппүт, Даайа сыырын үрдүттэн араас өҥнөөх үчүгэй да үчүгэй таҥастаах, лиэнтэлээх кыраһыабай да кыраһыабай кыргыттар пляскалыы-пляскалыы, тыаһатан-ууһатан, тибилийэн, бурҕаҥнатан иһэллэр эбит. Хормуоска эбит били тыастара. Рыбтар, нууччалар эбит. Дьэ үчүгэй да үчүгэй ыһыах буолла. Нууччалары, арааһынай үчүгэй таҥаһы онно көрдүм. Мин биир кыра нуучча оҕотун аттыгар оонньуу, оонньото олордум. Ийэтэ хаалларан баран ыһыахтыы бардаҕа. Арай ол дьахтар кэлэн үчүгэй да үчүгэй баҕайы үрүҥ килиэп бэристэ. Үчүгэйин ол килиэп сыта-сымара, амтана! Ийэбэр илдьэн биэрдим. Кыра да буоллар бары үллэстэн сиэтибит. Онно арааһынай лиэнтэлээх, үчүгэй баҕайы таҥастаах нуучча кыргыттара төгүрүччү туран үҥкүүлүүллэр этэ”.Ол ыһыах кэнниттэн кинилэри Кириэскэ детдомҥа таһаарбыттар. Слепцов Иннокентий Нилович - Лэгэнтэй оҥочонон көһөрөн тиэйэн илдьибит. Тахсалларыгар кыайыы саламаата диэн миискэҕэ өйүөлээхтэр эбит. Ийэлэрэ онно үлэлээбит. Биэс оҕо ол детдому наһаа үчүгэйдик саныыллар.Ийэлэрэ 1952 c. Манасытов Роман Иванович диэн сэрии инбэлиитэ, огдообо киһиэхэ кэргэн тахсыбыт, кыыс оҕо төрөөбүтүн Мария диэн ааттаабыттар. Билигин Манасытова Мария Романовна Дьокуускайга олорор, медицина эйгэтигэр өр сыл үлэлээтэ. Кини элбэх киһиэхэ көмөлөһөн, билигин биир дойдулаахтара киниэхэ махталлара муҥура суох. Эдьиийдэрин, убайдарын оҕолоро, сиэннэрэ эмиэ киниэхэ өйөнөн үөрэхтэммиттэрэ, атын да кыһалҕаларын быһаартарбыттара.1953 c. Сырдаабыттарыгар төттөрү кэлбиттэрэ. Эрдэ кэлбит убайдара 17-лээх Баһылай икки дуу, үс дуу оҕуһунан көһөрөн тиэйэн аҕалбыт, аймахтарын Сыромятникова Ылдьааналаах дьиэлэрин кэпсэтэн олохтообут. Эһиилигэр Морууса кыра быраатын Антону илдьэ Кириэскэ тахсан үөрэҕин ситэри бүтэрэн 8 кылаас үөрэхтэммит. Кини билигин онтукатын кэмсинэ саныыр эбит: «Бостуой да оччолорго үөрэнэ бараммын. Хаалан ыарыһах ийэбэр көмөлөһөн, баҕар, олоҕун уһатыам этэ», - диир. Үөрэх өттүгэр бары да кыахтаах буоллаллар, үөрэҕи батыспатахтар.Сырдаабыкка кэлэн колхоз бары үлэтигэр күүстэрэ кыайарынан үлэлээбиттэр, көлөһүн күнэ бөҕө аахсыбыттар. Оҕолуун-улаханныын бары 300 көлөһүн күнүн аахсыбыттарыгар Колодезников Егор Петрович (Бөскөөнчө) дьиэтин колхоз биэрбит. Ол дьиэ Cырдаабыттан көһөрүллэн аҕалан Коммуна 25 аадырыһынан хойукка диэри турбута.Эбэм Мария Прокопьевна туберкулеһынан ыалдьан 1961 cыллаахха өлбүт.
Ыал буолуу, оҕо-уруу тэнитии
Сыыйа-баайа бары кэргэннэммиттэр, оҕо-уруу бөҕө буолбуттар. Кыргыттар олохтоох Сырдаабыт колхоз уолаттарыгар тахсыбыттар. Матрена Алексеевна Колодезников Руслан Титовичтыын холбоспуттар, 4 оҕоломмуттар. Онтон балта Анна Алексеевна Колодезников Дмитрий Илларионовиһы кытта ыал буолбуттар, дьиэ-уот тэриммиттэр, 5 оҕо төрөппүттэр. Улахан уол Василий Алексеевич Кириэс-Халдьаайыттан Саввина Матрена Дмитрьевнаны ылбыт, 3 кыыстаммыттар. Орто уол Алексей Алексеевич Саһыл нэһилиэгиттэн Степанова Акулина Николаевнаны сүгүннэрэн аҕалбыт, 5 оҕоломмуттар. Кыралара Анатолий Алексеевич Ньурбаҕа убайыгар Тарасов Иван Петровичка тиийэн Тогонохова Мария Егоровнаны кэргэн ылбыт, 3 оҕоломмут. Тарасов А.П.-1 биэс оҕотуттан 20-чэ сиэн, 50-ча хос сиэн, 20-чэ хос-хос сиэн, бу күнүнэн аахтахха, үөскээбиттэрэ. Баһылаабыт идэлэрэ араас: суоппар, бухгалтер, стоматолог, иистэнньэҥ, учуутал, эмчит, культура үлэһитэ, юрист, инженер-физик, сир боппуруоһун специалиһэ, тыа хаһаайыстыбатын специалиһэ, банк үлэһитэ, маркетолог, геолог, технолог, врач-эпидемиолог, физкультурник, программист, авиатехник уо.д.а.
Үлэ-хамнас туһунан
Оччотооҕу дьон бары да курдук эһэбит наһаа үлэһит эбит. Сахалыы ааҕар-суруйар эбит. «Кини дьиэҕэ баарын өйдөөбөппүн, наар үлэҕэ буолара. Биригэдьиир, кыладыапсык. Докумуон толорор буолара. Таһаҕаска эмиэ сылдьара. Биирдэ хомпуот аҕалан амсаппыта. Саҥа ырбаахы аҕалара»,- диэн Матрена Алексеевна ахтар. Маска да, тимиргэ да холонон көрөр уус эбит. Дьиэбит таһыгар тимир кырадаһына бөҕө баара диир Морууса. Аны булка, балыкка эмиэ үчүгэй эбит.Оҕолоро төрөппүттэрин батан бары үлэһит бэрдэ эбиттэр.Саамай улаханнара, Колодезникова Матрена Алексеевна 1934 с. төрөөбүт, 8 кылаас үөрэхтээх, тыыл ветерана. 1954 cылтан колхозка киирбит. Оскуола кэнниттэн бороон көрөөччүнэн үлэлээбит. Онтон үүт астааһыныгар сылдьыбыт. Саҥа Олоххо көһөн кэлэн баран дьааһылаҕа пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбит. Коммунистическай үлэ ударнига 1982 с., сэрии кэмигэр үлэтин иһин 8 мэтээллээх, тыыл ветерана. Билигин 82 cаастаах, оҕолоругар, сиэннэригэр көмөлөһө олорор.Тарасов Василий Алексеевич 1936 с. төрөөбүт. Оскуолаҕа 5 кылааһы бүтэрбит уонна 1953 сылтан колхозка ньирэй көрөөччүнэн, булчутунан үлэлээбит. Онтон Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Төҥүлү СПТУ-тыгар кыыл иитээччи үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрбит. Өр сылларга кырымахтаах хара саһыл иитиитигэр үлэлээбит. Василий Алексеевич туһунан суруйааччы Анастасия Сыромятникова «Таптыыр идэ – дьол» диэн кинигэҕэ суруйбут. Онно сурулларынан, кини бастаан зверофермаҕа кэлэригэр биирдии саһылтан үстүү оҕону ылаллар эбит. Тирии сыаната намыһах эбит. Онтон Халыматтан 50 саһылы аҕалан саһыл уруурҕаһыытын суох оҥорбуттар. Ол кэнниттэн биирдии саһылтан түөртүү оҕону ылбыттар, тирии сыаната 115 буолбут. 1967 сыллаахха Москваҕа Норуот хаһаайыстыбатын Бүтүн Союзтааҕы быыстапкатыгар кыттыбыт, боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмыт. 1968 c. кэргэнэ өлбүт. Үлэтиттэн тохтоон 1970-71 cc. Таатта оройуонугар Туора Күөлгэ врачтыы олорор тастыҥ балтыгар Сыромятникова Анна Семеновнаҕа тиийбит. 1972 c. төттөрү көһөн кэлбиттэр. 1976 cыллаахха Василий Алексеевич звероферма сэбиэдиссэйинэн анаммыт. Ити сыл салайар коллектива биир ийэ саһылтан 4,94 оҕону ылбыт, тирии сыанатын 116 солкуобайга тиэрпит. Салайааччы “Үлэҕэ килбиэнин иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 1978, 1979 сылларга “Кустук” ферма Саха АССР кыылы иитэр фермаларын куоталаһыыларыгар субуруччу маҥнайгы миэстэни ылбыт. Мэҥэ-Алдан аата-суола республикаҕа киэҥник биллибит. 1980-c сыллар бүтүүлэригэр кыыл иитииттэн уурайан тутууга көспүт, онтон пенсияҕа тахсыбыт. 2001 сыллаахха өлбүт.Тарасов Алексей Алексеевич 1937 с. төрүөх, 6 кылаас үөрэхтээх, колхозка, совхозка араас үлэни үлэлээбит. 18 сааһын туолан баран армияҕа Курил арыыларыгар чиэстээхтик сулууспалаан кэлбит. Үлэҕэ ситиһиилэрин иһин грамота бөҕөтө ылбыт. Ол курдук фермаҕа өр сылларга кочегардаабыт, бостууктаабыт, ньирэй да көрбүт. Онтон тутууга үлэлээбит. Ыччат наставнига. Бииргэ үлэлээбит дьон кини эҥкилэ суох үлэһитин ахталлар. 1996 cыллаахха өлбүт.Колодезникова Анна Алексеевна 1938 сыллаахха төрөөбүт. Аймахтарыгар атын ыалга олоро сылдьыбыт буолан, ыраахтан кэлэрин кыайбакка ыалдьан, икки кылаас үөрэхтэммит. 1956 сылтан колхозка киирэн үлэлээбит. Кэнники Саҥа Олоххо көһөн кэлэн баран совхозка, детсадка, балыыһаҕа, маҕаһыыҥҥа үлэлээбит. Үлэ ветерана. «Сэрии оҕото» мэтээллээх. Билигин 75 саастаах, дьиэ көрөн оҕолоругар көмөлөһө Дьокуускай куоракка олорор.Тарасов Анатолий Алексеевич 1940 cыллаахха төрөөбүт. 5 кылаас үөрэхтээх. 1956 сылтан колхозтаах. 1961 сыллаахха Ньурбаҕа тиийбит. Өрүс пароходствотыгар үлэлии сылдьыбыт. Эдьигээнинэн, Өлөөнүнэн сылдьыбыт, үлэлээбит. 1975 cыллар диэки дойдутугар төннөн кэлбит. Совхозка, дьиэ-коммунальнай хаһаайыстыбатыгар өр сылларга үлэлээбит. 2013 сыллаахха өлбүт.Тарасовтар сатаабатахтара диэн суох. Дьиэ бөҕөнү туппуттар, ис тэрилин да оҥорбуттар. Дьиэ кыылын арааһын, сүөһүнү бары да ииппиттэр. От да оттообуттар, мас да мастаабыттар. Булка, балыкка да сылдьыбыттар. Үлэһит быһыытынан хаһан да, кимиэхэ да сирдэрбэтэхтэр.
Винокурова С.А., 2016 с.//«Сырдаабыппыт –сырдык, сылаас өйдөбүлбүт” (хомуйан оҥордо С.А.Винокурова), -Дьокуускай, 2017 с., 185-189 стр.
