Аҕам, Михайлов Иннокентий Константинович, Хараларга биллибит аата Табаһыт Лэгэнтэй, 1927 с. алтынньыга Наахара нэһилиэгэр Ньукулай уонна Балааҕыйа Константиновтар диэн элбэх оҕолоох ыалга иккис оҕонон төрөөбүт. Ол гынан баран икки хараҕынан мөлтөх убайыгар сыһыарыллан, киниэхэ оҕо буолан, Константинов Көстөкүүн Өлөксөөйөбүскэ иитиллибитэ. Эһэм кэргэнэ арахсан барбытын кэннэ кырачаан уолун кыайан көрүө суох буолан Мэхээйилэптэр диэн ыалга сүөһүтүн барытын биэрэн туран көрдөрө биэрэр. Туох да докумуона суох оҕоҕо бу ыал бэйэлэрин араспанньаларын биэрэллэр, аҕатын аатын эрэ хаалларан ЗАГС-ҕа регистрациялатаннар докумуон ылбыттар. Ол түмүгэр араспаанньата уларыйан Михайлов Иннокентий Константинович буолбут.
Эһэм, Күүстээх Көстөкүүн, биир аата Топпот Көстөкүүн, сахаҕа сүрдээх улахан уҥуохтаах, күүстээх-уохтаах, бэйэтин кыанар доруобай оҕонньор этэ. Бэйэтин уонна оҕотун иитээри торуосканан уонна уолунан сирдэтэ сылдьан ыалларга булуус хаһан, сир тиэрсэн, муус ылсан, оттоон-мастаан, тирии имитэн айахтарын булуналлара Аччыгый Лэгэнтэй ол курдук кыра эрдэҕиттэн оҕус сиэтиититтэн саҕалаан туох баар хара үлэҕэ барытыгар эриллэн-мускуллан улааппыта. Аҕатын көрөр хараҕа, истэр кулгааҕа, тутаах көмөлөһөөччүүтэ этэ.
Сэрии буолуон иннинэ чороччу улааппыт уолун илдьэ эрэй бөҕөтүн көрөн Наахараттан Хаптаҕай нэһилиэгэр «Кыһыл Өтүйэ» колхоз сиригэр Тыараһаҕа көһөн кэлбиттэр. Эһэм балтын аахха, Васильева Маайалаахха (Нанаахтаахха) олохсуйаллар.
Дьэ онтон ыла артыалга киирэн холкуос күүстээх үлэтигэр буһан-хатан Аҕа дойду Улуу сэриитин онно көрсүбүттэр. Эһэм 1932 сыллаахх тэриллибит Д.И. Архипов биригэдьиирдээх «Алаас» холкуос балыксыттарын биригээдэтигэр үлэҕэ киирбит. Оччотооҕу «Алаас» холкуос бэрэсэдээтэлэ, сэрии-үлэ бэтэрээнэ, Хара олохтооҕо П.Ф. Аргунов уонна Хаптаҕай бочуоттаах кырдьаҕаһа, билигин Майаҕа олорор тыыл-үлэ бэтэрээнэ И.Н. Иванов ахтыыларыгар 1940-1956 сс. «Алаас» холкуос балыксыттара таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ бэлиэтэммит. Хаптаҕай нэһилиэгиттэн сылдьар балыксыттар испииһэктэригэр мин эһэм аата киирэ сылдьар (Захаров В.И., Хаптаҕай нэһ. Музейын салайааччыта «Төлөммүт иэс» диэн өйдөбүнньүк кинигэттэн ылылынна. Дьокуускай, Сайдам 2008, 214 стр.)
Уола Лэгэнтэй сэрии сылларыгар атын оҕолору кытта тэҥҥэ холкуос араас үлэтигэр тэҥҥэ сылдьыспыта. Оҕолор үлэлэрин туһунан ол кэмнээҕи хаһыаттарга ааҕыахха сөп.
Аҕам сэрии кэнниттэн бостуугунан субан сүөһүгэ үлэлии сылдьан 1947 сыллаахха Кыһыл өтүйэттэн Чурапчыга «от сии» бара сылдьан Чурапчы кыыһын сүгүннэрэн аҕалан ыал буолан бастаан «Кыһыл Өтүйэ» онтон республикаҕа аатырбыт Ленин аатынан холкуос тутаах үлэһиттэрэ буолбуттара. Өр сылларга аҕам кадровай булчутунан, Ленин совхоз соҕотох таба иитэр хаһаайыстыбатыгар табаһытынан Кэриидэ диэн сиргэ эбэҥки Мэхээлэ диэн оҕонньордуун уонна кини кэргэнинээн үһүө буолан 400 табаны көрөр-харайар этилэр. Биригэдьииринээн Хара олохтооҕо Егор Пахомович диэн үтүө киһи үлэлээбитин өйдүүбүн. Егор Пахомобыһы аҕам сүрдээҕин сөбүлүүр, ытыктыыр этэ. Ол иһин да буолуо, кини сүбэтин ылынан улуус киинигэр киирбиттэрэ.
Олорбут сирдэрэ, Дьэкиимэ бөһүөлэгэ, сүөһү көрөргө табыгаһа суох диэннэр дьону барыларын көһөрбүттэрэ. Мин дьонум 1967 сыл күһүнүгэр Хараҕа көһөн кэлбиттэрэ. Тыараһа ыаллара үксүлэрэ Хаптаҕайга олохсуйбуттара. Аҕыйах ыал атын сиргэ көспүтэ: биһиги - Хараҕа ,Егоровтар, Афанасьевтар – Лоомтукаҕа.
Хараҕа көһөн кэлэн баран (1967 сыл) аҕам табатыгар салгыы үлэлээбитэ, тэҥҥэ кадровай булчут быһыытынан бултаан государствоҕа элбэх түүлээҕи туттарбыта. Онтон ийэм уруккутун курдук аҕыйах кэмҥэ ыанньыксыттаабыта. Кэлин саһыл ферматыгар кыыл көрөөччүнэн үтүө суобастаахтык үлэлээбиттэрэ.
1968-1970 сылларга атахсыт ыарыыта туран Кэриидэ табалара эстибиттэрэ. Эрэй бөҕөтүн көрөн атахсыт ыарыытын кытта охсуһа сатаабыттара да кыаллыбатаҕа. Онтон ыла Ленин совхозка таба иитиитэ тохтобута.
Табалар эстибиттэрин кэннэ 1970-1976 сс. Дьонум Харатааҕы «Саһыл ферматыгар» кыыл иитиитинэн дьарыктаммыттара. Элбэх күндү түүлээх, кырымахтаах хара саһылы көрөн-истэн, эдэр оҕолору саһыл иитиитин мындырдарыгар үөрэппиттэрэ.
Кэлин аҕам Петровка отделениеҕа субай, ыанньык сүөһүгэ бостуугунан, сылгыһытынан, эдэр ыччакка наставнигынан өр сылларга таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Элбэх грамоталарынан, мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Өссө отделение үлэтигэр биир көмөтө – сылгыны үчүгэйдик билэр буолан аттары айааһыыр, сүүрүк аттары бэлэмнэһэрэ. Ат сүүрүүтэ диэн баран муннукка ытаабыт киһи этэ: куоратынан, тыанан ат сүүрүүтүн көтүппэт буолара. Хас биирдии сүүрүк аттары ааттарынан билэрэ, хаһан хайдах сүүрбүтүн, быйыл хайа ат үчүгэйдик кыттыаҕын ымпыктаан-чымпыктаан суруна сылдьан ырытар буолара.
Сахатын сирин үчүгэйдик билэр, атынан, табанан, тирии хайыһарынан сылдьан элбэх сирдэринэн тэлэһийэ сүүрбүт байанайдаах булчут этэ (Алдаҥҥа, Ленскэйгэ кытта тиийэ сылдьыбытын кэпсиирэ). Аҕам өр сонордоһон өлөрбүт бөдөҥ бөрөтө Хаптаҕай музейыгар экспонат быһыытынан туруоруллубута. Аҕам аата-суола, хас сыллаахха өлөрбүтэ суруллан өргө диэри турбутун киэҥ тутта көрөрүм.
Ойууртан сарыы курумулаах, куругар тииҥ, солоҥдо, кырынаас бөҕөтүн байбара курдук иилинэн, күлэн-үөрэн, кырыаны бүрүнэн киирэн кэлэрэ харахпар бу баар. Куобаҕын, андаатарын ахсаанын этэ да барбаппын. Эттэрэ ампаар иһигэр-таһыгар хардаҕас маһын курдук кыстанан тураллара.
50-сыллар бүтүүлэригэр булчуттар слеттара Дьокуускайга буолан ааспыттаах. Онно саанан ытыыга аҕам республикаҕа 1 миэстэни ылан «Белка» диэн, оччолорго сэдэх саанан наҕарадаламмыта да кини снайперскай ытыылааҕын туоһулуур (онно түспүт уопсай хаартыска баара дьиэлэрэ умайарыгар үгүс докумуоннары кытта уокка былдьаммыта, архыыпка баар буолуохтаах).
Түүлээхтэрин барытын сүлэн, тиирэн, куурдан-хатаран баран биири да хаалларбакка государствоҕа туттараллара.
Биирдэ аҕам ийэбинээн тииҥ сүлэ олордохторуна буулдьа суолун булбакка аҕабыттан ыйыттым: «Аҕаа, буулдьа суолун булбатым, ханна баарый?» Онуоха аҕам күлэ-күлэ: «Дьэ көрдөө эрэ», – диэн баран - «бу көр, кулгааҕын иһигэр түһэрэбин, оччоҕо тириитэ алдьаммат», – диэн сөхтөрбүтэ. Онон отой снайперскай ытыылааҕын бигэргэппитэ.
Ийэм, Михайлова (Дьячковская) Екатерина Петровна, 1922 с. төрүөх, аҕабыттан 5 сыл аҕа этэ. Чурапчы көһөрүүлээҕэ, колхознай-совхознай үлэ-тыыл бэтэрээнэ. Сэрии сылларыгар 2 сурдьун илдьэ көскө Кэбээйигэ балык үлэтигэр сылдьан Чурапчы көһөрүүтүн дьонун дьылҕатын, сэрии суоһун-суодалын, аччыктааһынын, итиитин-тымныытын этинэн-хаанынан билбит, эрэйи эҥэринэн тэлбит буолан үлэҕэ үөрүйэх, кыайыгас –хотугас, сатабыллаах, туох да үлэттэн толлон туора турбатах саха боростуой үлэһит дьахтара этэ. Тыараһалар тапталлаах кийииттэрэ, бастыҥ дайаарка этэ.
Тыараһалартан бастакынан (1963сыл) оччолорго үрдүк кирбиини ылан «Коммунистическай үлэ ударнига» үрдүк аатын сүкпүтэ. Ленин холкуос бэрэсэдээтэлэ Петров бэйэтинэн кыһыл киниискэни туттарбытын өйдүүбүн.
Онон мин төрөппүттэрим ханнык баҕарар тыа олохтоохторун курдук сэрии ыарахан сылларын, кини аас-туор олоҕун,аһыытын-абатын,сутун-кураанын, тоҥуутун-хатыытын барытын эттэринэн билбит, тириилэринэн тэлсибит дьоннор.
Өрүүтүн үлэни өрө тутан, бэйэ туһа диэн хаһан да санаабатах да дьон.Ону бииргэ үөскээбит, алтыспыт, үлэлээн-хамсаан кэлбит үөлээннэхтэрэ, кинилэр ыччаттара туоһулууллар.
Итини таһынан бэйэтин кэмигэр Хаптаҕайга, Хараҕа биллэр оһуокайдьыт Мэхээйилэп Лэгэнтэй куһун-хааһын, тайаҕын, куобаҕын элбэх ыал амсайдахтара. Ийэм хойуу үүттээх чэйэ, алаадьыта, баахылата, дырыһааҥкыта, лэппиэскэтэ минньигэһэ өргө диэри ахтыллара.
Сүрдээх ыраас куттаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ үөрүнньэҥ, эйэҕэс майгылаах, бэйэ-бэйэлэригэр истиҥ сыһыаннаах дьон этилэр. Иккиэн ыарахан ыарыыттан, Хараҕа олорон, аҕыйах сылынан быысаһан күн сириттэн барбыттара.
Кэннилэригэр хаалларбыт икки оҕолоохтор. Кыыстара, Татьяна Иннокентьевна Потапова, идэтинэн нуучча тылын уонна литературатын учуутала, педагогическэй үлэ ветерана, Дьокуускайга олорор- биэс оҕолоох, уон сиэннээх, кэргэннээх. Уоллара, Егор Иннокентьевич Михайлов, ЖКХ эппиэттээх үлэһитэ, Хара олохтооҕо- түөрт оҕолоох, 4 сиэннээх, кэргэннээх.
Онон Табаһыт Лэгэнтэй, ыанньыксыт Кэтириис олохторун оҕолоро,сиэннэрэ, элбэх ахсааннах хос сиэннэрэ салгыыллар.
Ахтыыны суруйда кыыстара Т.И.Потапова, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Педагогическэй үлэ ветерана.
