Үлэһит бэрдэ этэ
Мария Тимофеевна Ким 1929 сыллаахха ыам ыйын 29 күнүгэр, Бүлүү өрүс уҥуор «Булуук» диэн кэриэйдэр артыалларыгар төрөөбүтэ. Аҕата Саха сиригэр Кореяттан көмүс сууйа кэлэн баран олохсуйан хаалбыт Ким Тимофей диэн ааттаах киһи этэ. Кини Үөһээ Бүлүү оройуонун Кэнтик нэһилиэгэр «Булуук» артыалын тэрийбит уонна председателинэн үлэлээбит. Тимофей кэргэнин Даарыйаны Ньурба улууһуттан үс кыыстаах ыаллартан кыра кыыстарын кэргэн кэпсэтэн, ыал буолан хас да оҕолоноллор да, ол оҕолоро утуу-субуу өлөн испиттэр. Онтон бүтэһик оҕолорун, Машеньканы, төрөөтүн кытта түннүгүнэн куоттараллар, онон кини тыыннаах хаалар. Кини ийэтэ Даарыйа оҕо көтөҕөөччү (акушерка) идэлээҕэ. Олох эдэригэр хараҕа суох буолан хаалбыт. Ону ол диэбэккэ дьахтар кыайан оҕоломмокко эрэйдэннэҕинэ, дьоннор кэлэн Даарыйаны илдьэ бараллар эбит. Ийэтин батыһа сылдьан соҕотох кыыһа оҕо төрүүрүн көрүөн баҕарарын олох киллэрбэттэр эбит. Машенька баара суоҕа биэс саастааҕар, төрөппүттэрэ иккиэн өлөн хаалбыттар.
Тулаайах хаалбытын иһин кэриэйдэр Хороҕо олорор биир аймаҕа киһиэхэ Тарыыка диэн ааттаах кэриэйгэ аҕалан биэрбиттэр. Тарыыка кэриэй ол кэмнэргэ Күрэскэ, сэрии иннигэр Сэргиэйэп Сүөдэрдээх (Дьоппуоннар) звеноларыгар оҕуруот үүннэрээччи быһыытынан үлэлээн олорбут. Сахалар Старик Тарыыка диэн ааттыыр эбиттэр. Онон Мария бу ыалга оҕуруот көрөөччү быһыытынан үлэлээн сылдьыбыт. Тарыыка бэйэтэ туһунан табаах, маак сибэкки үүннэрэр этэ. Тарыыка үксүн күнүс сынньанар түүн үлэлиир идэлээҕэ үһү. Түүн кумаара, бырдаҕа бэрдин иһин төбөтүгэр боробулуохаҕа сылгы сааҕын кыбытан ону буруолатан бырдахтан быыһанар эбит. Сэргиэйэптэр үс кыыс оҕолоохторо да кинилэри сарсыарда эрдэ хаһан да туруорбаттара, туох баар дьиэ үлэтин тулаайах Мариянан оҥоттороллоро. Кини сарсыарда аайы биэс чааска туран салабаарга чэй өрөн күнүн саҕалыыра. Онтон устунан оҕуруокка үлэлиирэ. Хаппыыста, турнепс, моркуоп, сүбүөкүлэ, оҕурсуу ыһан, сайыны быһа үүнээйини көрөр харайар эбит. Ол саҕана оҕурсууну таһырдьа үүннэрэллэр. Мария күн тура-тура оҕуруокка икки солуурунан уу таһан кутара. Күн аайы итинник үлэлээн, дохуот аахсыытын күнүгэр, кинини баттаан куруук хамнаһын кыра гыналлара. Ол оннугар утуйа сыппыт кыргыттара баһаам хамнастаналлара. Ол курдук олордохторуна, Мария саҥардыы улаатан, киһи-хара буолан эрдэҕинэ, ол Тарыыка эрэйдээх эмиэ өлөн хаалар. Тыыннааҕар, кэриэй оҕонньор хаппыыста, оҕурсуу уонна да атын оҕуруот астарын чабычахха тууһаан элбэх дьоҥҥо бэрсэрэ эбитэ үһү.
Аҕа дойду сэриитин ыар сылларыгар Мария «Октябрь кыайыыта» колхозка биллиилээх оҕуруотчут Павлов Василий Васильевич оҕонньор салайар биригээдэтигэр күнүстэри-түүннэри үлэлиирэ. Мария биригээдэ төһүү үлэһитэ буолбута. Сэрии сылларыгар уһулуччу үчүгэйдик үлэлээбитин иһин «Килбиэннээх үлэтин иһин» медалынан наҕараадаламмыта.
Кыайыы буолан 1945 сыллаахха Ефремов Миитэрэй сэрииттэн тыыннаах ордон кэлэр. Сэрииттэн кэлбит киһини сэбиэт бэрэсэдээтэлинэн үлэҕэ ылаллар. 1946 сыллаахха Мария Миитэрэй Ефремовка кэргэн тахсар, 8 оҕону төрөтөн, улаатыннаран, киһи-хара оҥорор.
Мария Тимофеевна кыайыылаах-хотуулаах үлэһит этэ. Тугу-тугу үлэлээбэтэҕэ баарай. Кураанах алааска ыал буолан олорон маҕаһыыҥҥа остуорастыыр. Хороҕо бэйэтин дьиэтэ балыыһа буолан турдаҕына кини ньээҥкэлээн, оҕо бөҕөнү төрөтөр, төрөтүһэр. Үрдүттэн олорор буолан балыыһаҕа киирбит киһи аһын-таҥаһын барытын кини дьаһайар, бэрийэр эбит. Биэксэл Дягилева Розалия Серафимовна соҕотох буолан, ыарыһахха ыҥырыкка бардаҕына, балыыһаҕа хаалбыт дьоҥҥо укуол оҥорон, ким тииһэ ыалдьан кэлбити тиистэрин ылаттаан, туох үлэттэн барытыттан иҥнибэт буолара. Ол саҕанааҕы ыарахан ыарыылар бары кини илиитинэн аастахтара. Онтон кэлин пекарняҕа пекардаан, остолобуойга повардаан, ол саҕана сарсыарда биэс чаастан үлэлиирэ. Остолобуойга үлэлиир кэмнэригэр, былаан туһа диэн баран түүннэри-күнүстэри астыыллар этэ. Бурдук аһын арааһын — булка, хабырыыска, рулет, бэрэски, араас бичиэнньэлэри оҥороллоро. Кыһын остолубуой иннэ барыта айан массыыната буолара. Олохтоохтор кытары онно кэлэн аһыыллара. Астара-үөллэрэ минньигэһин туһунан дьон хайҕаан кэпсиир этилэр. Сайын чугастааҕы нэһилиэктэр ыһыахтарын барытын аһынан-үөлүнэн хааччыйаллара. Остолобуой бүтүннүү көһөн тахсара. Мас буочукунан хайаан да быырпахтаах буолааччылар. Мария Тимофеевна үлэлээбит кэмнэригэр пекарня да, остолобуой да былааны толорууга оройуон үрдүнэн куруук инники күөҥҥэ сылдьыбыттара. 1969 сыллаахха республикаҕа бастаабыттара. Ол кыһыныгар Мария Тимофеевнаны үчүгэй үлэтин иһин, Дьокуускай куоракка эргиэн үлэһиттэрин конференциятыгар делегатынан талаллар.
Наһаа харса суох үлэлээн, Мария Тимофеевна эрдэ доруобуйатын сүтэрбитэ. Ыарахан үлэни кыайбат буолан, кулуупка остуораһынан киирбитэ. Киинэ кэннэ кулуубу сууйарга киниэхэ 8 оҕото барыта көмөлөһөллөрө. Тима скамейка саҕарытар, ким эрэ муоста илитээччи, Саша щетканан кырааската суох муостаны порошоктаан анньааччы, ол кэннэ ыраас уунан сайҕааччы, Наташа сотооччу буолара. 1971 сыл күһүнүгэр кэргэнэ мотуорунан өрүскэ сылдьан ууга дэҥнэнэн өлбүтүн кэннэ, Поскачина Марфа улаханнык туруорсан, Мария Тимофеевнаны өлбүт кэргэнин оннугар, Киносеть тэрилтэтигэр олохтоох кулуупка, билиэт атыылааччынан үлэҕэ ылларбыта. Бу үлэтигэр Мария Тимофеевна пенсияҕа тахсыар диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Иитиэх аҕатыттан Тарыыкаттан үөрэнэн Мария Тимофеевна кырдьыар диэри норуот эмтиир ньымаларын туһанан эмтиирэ — хаанныыра, түөннүүрэ, илбийэрэ. Пенсияҕа тахсан баран ыҥырыкка сылдьан эмтиир идэлэммитэ, элбэх киһи махталын ылара.
Мария Тимофеевна Ким «Килбиэннээх үлэтин иһин» медалынан, «Коммунистическай үлэ ударнига» значогунан наҕараадаламмыт этэ.
Мария Тимофеевна 1990 сыллаахха тохсунньу 15 күнүгэр баара суоҕа 60 сааһыгар күн сириттэн бараахтаабыта.
