- Кыайыы күнэ – Төлкө күнэ! Кыайыы күнэ – алаас аайы Кыайыы сэргэтэ дьэндэйбит дьоллоох күн. Аҕа дойду Улуу сэриитэ дойдубут бүттүүнүн, ол иһигэр биһиги өрөспүүбүлүкэбит хас биирдии улууһун, нэһилиэгин, түөлбэтин, дьиэ кэргэнин хаҕыстык, ыарыылаахтык хаарыйбыта...
Амма улууһуттан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1769 киһи ыҥырыллыбыта, олортон 1006 киһи төрөөбүт дойдуларыгар эргиллибиттэрэ, 764 киһи кыргыһыы хонуутугар хаалбыта. Уоттаах сэриигэ мин төрөөбүт нэһилиэкпиттэн - Лээгиттэн төрүттээх 120 киһи ыҥырыллыбыта, олор истэригэр аҕалаах уол, убайдыы-бырааттыы Алексеевтар, Архиповтар, Антипиннар, Гуляевтар, Гермогеновтар, Григорьевтар, Ефремовтар, Максимовтар, Никифоровтар, Николаевтар, Романовтар, Степановтар, Федоровтар кыттыбыттара. Кинилэртэн 34 киһи Ийэ дойду көмүскэлигэр сырдык тыыннарын толук уурбуттара, Улуу кыайыыны аҕалсыбыттара, көмүс уҥуохтара сэрии толоонугар хаалбыта... Ол курдук түөрт бииргэ төрөөбүт Гаврил, Петр, Василий, Федор Григорьевтартан соҕотох Василий эргиллэн кэлбитэ. Эйэлээх олох иһин эрдээхтик кыргыспыт буойуттарбыт хорсун сырыылара ыччаттарбытыгар холобур буолан үйэлэргэ өлбөөдүйүө суоҕа.
Мин ийэм Максимова Ольга Петровна, аҕам Федотов Еремей Максимович сут-кураан аргыстаах сэрии ыар сылларын оҕолоро, оччотооҕу аас-туор, аччык олоҕу эттэринэн-сииннэринэн билбит дьон. Оччолорго оҕо, дьахтар, кырдьаҕас да диэн аахсыбакка, үлэ ыараханын үлэлииллэрэ. Сэрии саҕаланыытыгар 50 сыл тухары түспэтэх иэдээннээх кураан түһэн от-бурдук үүммэтэҕэ. Итинник ыарахан балаһыанньаҕа Лээги нэһилиэгэр сэрии сылларыгар биир да киһи хоргуйан өлбөтөҕө, аччыктааһын, кырдьык, баара. Килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн Лээги нэһилиэгиттэн сэрии кыһарҕаннаах кэмигэр утуйар ууларын умнан күүстээх үлэҕэ миккиллибит 84 холкуостаах наҕараадаламмыта.
Руслан Федотов ийэтэ Ольга Петровна (уҥаттан бастакы), иккис эрээккэ ийэтин убайа Егор Максимов (уҥаттан бастакы)
Аҕам бииргэ төрөөбүт убайа Константинов Петр Павлович 1941 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан уоттаах сэрии хонуутугар 1943 сыл ыам ыйын 15 күнүгэр ыараханык бааһыран хорсун саллаат сырдык тыына быстыбыта. Кини Тульскай уобалас Белевскай оройуон Шишкино-Хитрово дэриэбинэтигэр көмүллүбүтэ.
Ийэм бииргэ төрөөбүт икки убайа, чулуу булчуттар Максимов Афанасий Петрович 1943 сыллаахха бэс ыйын 1 күнүгэр бэбиэскэ тутан сэриигэ техническэй батальон 410-с отделениетыгар сулууспалаабыта. Төрөөбүт дойдутугар 5 сыл буолан баран, 1948 сылллаахха муус устар 2 күнүгэр дойдутугар «Германияны кыайыы иһин», «Японияны кыайыы иһин» мэтээллэрдээх эргиллибитэ. Иккис таайым Максимов Егор Петрович сэриигэ 1944 сыл бэс ыйын 11 күнүгэр ыҥырыллан Арҕаа фроҥҥа Польшаны босхолоспута, Германияны кытта сэрии бүппүтүн кэннэ аны Илиҥҥи фроҥҥа Дьоппуон сэриитигэр сылдьан уопсайа 7 сыл сулууспалаан баран, 1951 сыллаахха «Германияны кыайыы иһин», «Варшаваны босхолооһун иһин» уонна «Японияны кыайыы иhин» мэтээллэрдээх дойдутун илгэлээх буоругар үктэнэр дьолломмута.
Амма оройуонун олохтоохторо «Тугу барытын – фроҥҥа, тугу барытын – кыайыы туһугар!» диэн биир сыалга түмсүбүттэрэ. Үлэҕэ көҕүлээһин, Социалистическай куоталаһыы тэриллэрэ. Үлэ оҥорон таһаарыыта үрдээбитэ. Бастыҥнар үлэ нуорматын балтараа-икки бүк толороллоро. Оройуон дьоно оборона пуондатыгар харчынан, сойуомунан көмөлөспүттэрэ, ону таһынан күндү түүлээҕинэн ичигэс таҥас тигэн ыыталлара.
Тоҥ маһы тосту тардар чэгиэн дьоммутун толук ылбыт Кыайыы күнэ биһигини элбэххэ эбээһинэстиир. Саа-саадах тутан өстөөхтөртөн Ийэ дойдубутун хорсуннук көмүскээбит хас биирдии буойун, ону сэргэ тыылга хоргуйууну, суту уонна курааны туруулаһан эйэлээх олоҕу аҕалсыбыт үлэһит мааныта дьоммут-сэргэбит ааттарын үйэтитэргэ үлэ ахсаабаттык барарыттан киһи үөрэр. Мин төрөөбүт дэриэбинэм төһө да 50-тэн тахса сыл аннараа өттүгэр күүс өттүнэн көһөрүлүннэр, биһи өбүгэлэрбит, эһээлэрбит, эбээлэрбит, төрөппүттэрбит үтүө ааттарын ааттан, сүгүрүйэн 2005 сыллаахтан саҕалаан Амма улууһун дьаһалтата уонна «Лээги» түмсүү кыттыһан Аҕа Дойду сэриитигэр саа саадах тутан Ийэ дойдуларын өстөөхтөртөн көмүскээбит буойуннарбытын үйэтитэргэ хоннохтоохтук ылсан үлэлэһэбит. Биһиги Кыайыы күнүн арыый эрдэ бэлиэтиибит, тоҕо диэтэххэ, ыам ыйыгар Лээгигэ диэри сиринэн суол суох, уунан эрэ баар. Ол иһин кулун тутар бүтэһик нэдиэлэтигэр, эбэтэр муус устар саҥатыгар айан тэрийэн сэрии толоонугар охтубут буойуттарбытын кэриэстиибит. Элбэх киһи кэлэн аҕаларын, эһэлэрин ааттара, мэтириэттэрэ, наҕараадалара суруллубут транспораннарын тутан, кинилэр бэйэлэрэ баалларыныы бука бары «Өлбөт-өспөт полкаҕа» кыттан дэриэбинэбит устун уһун субурҕа буолан хаамабыт, эрдээх буойуттарбытын кэриэстээн Улуу Кыайыы 10, 60, 65 сылларыгар туруоруллубут өйдөбүнньүктэргэ тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн уурабыт, буойуттар хорсун сырыыларын туһунан ахтан, санаан ааһабыт. Бу айан сыала-соруга ыччаттарбытыгар өбүгэлэрбит дириҥ историялаах олохторун билиһиннэрии, төрүт дойдуга тапталы саҕан Лээгибит ыччатын түмүү буолар. Үөрэрим диэн араас сиргэ олорор лээгилэр түмсэбит. Онно кэскиллээҕи анаарар ыччаттардаахпыт.
Сэрии кыттыылааҕа Василий Прокопьевтыын (2020 с. кулун тутар 7 күнэ)
Аан дойдуну фашизмтан босхолообут кыайыылаах көлүөнэҕэ, биир дойдулаахтарбын Амма улууһугар олорор Адамов Дмитрий Дмитриевиһы, Тихонов Семен Васильевиһы, Федотов Иннокентий Алексеевиһы, Майаҕа олорор Прокопьев Василий Тихоновиһы Кыайыы күнүнэн ыга кууһабын, махтанабын, эһиги дойдугутугар тапталгыт ыччаттары куруук үтүөҕэ, үрдүккэ сирдииригэр бүк эрэнэбин! Харах уулаах Кыайыы күнэ аҕалбыт эйэлээх олоҕор хас биирдиигитигэр уонна дьиэ кэргэттэргитигэр ил-ийэ эҥэрдээх дьоллоох олоҕу, этэҥҥэ буолууну, бары үтүөнү, кэрэни, сырдыгы, ырааһы баҕарабын!
Кыайыы туһугар элбэх омук дьоно биир дьиэ кэргэн курдук сомоҕолоһон фроҥҥа уонна тыылга бэйэлэрин хорсун быһыыларынан төрөөбүт дойдуга таптал, ытыктабыл үрдүк холобурун көрдөрбүттэрин умнубаппыт.
«Якутия Помнит» («Саха сирэ умнубат») аахсыйаҕа кыттыаҕыҥ!
«Ил Түмэн» издательскэй дьиэтин кэлэктиибэ Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх 75, Кэриэстэбил, Албан аат уонна Дойдуга бэриниилээх буолуу сылларын чэрчитинэн, сэрии кыттыылаахтарын, тыыл, үлэ бэтэрээннэрин үтүө ааттарын үйэтитэр аналлаах «Якутия Помнит» («Саха сирэ умнубат») өрөспүүбүлүкэ таһымнаах ураты сайты үлэлэппиттэрин биир бэйэм олус сэргээтим, үөрдүм да, долгуйдум да. Электроннай анал кинигэҕэ Саха сириттэн Аҕа дойдуну көмүскүүр инниттэн олохторун, тыыннарын толук уурардыы хорсуннук киирсэн Дьоруой аатын ылбыт буойуттартан саҕалаан уоттаах сэрии кыттыылаахтарын, тыылга үлэлээбит эбэлэрбит, эһэлэрбит, аҕаларбыт тустарынан суруйуулары киһи долгуйа, астына көрөр. Ытыктабыллаах Саха сирин олохтоохторо! Бу ураты, уһун үйэлээх дьоһун аахсыйаҕа кыттыаҕыҥ диэн бар-дьоммун ыҥырабын. Уоттаах сэриигэ хорсуннук кыттан, Улуу Кыайыыны уһансыбыт, тыылга түүннэри-күнүстэри үлэлээбит эһэлэрбитин, аҕаларбытын, убайдарбытын, эдьийдэрбитин чиэстиир биһига барыбыт ытык иэспит буоларын умнумуоҕуҥ!
Убаастабыллаах Саха сирин олохтоохторо! Yakutia-pomnit.ru сайтка киирэн билсэргитигэр сүбэлиибит уонна pochta@yakutia-pomnit.ru диэн электроннай почтаҕа суруйууларгытын күүтэбит. Билсэр төлөпүөннэргит: 89644170467, 89618695654. Инстаграм: @yakutia_pomnit
Бары кыттыһан өрөспүүбүлүкэтээҕи өйдөбүнньүк
кинигэни оҥоруоҕуҥ
