Мария 1918 сыллаахха, Октябрьскай революция будулҕаннаах сылларын саҕана, Дьөккөҥҥө күн сирин көрбүт. Оччотооҕу бутуурдаах-таһыырдаах, оннун-тойун кыайан була илик саҥа олох сабыдыала таарыйбыта эбитэ дуу, кыра саастааҕар Дьөккөҥҥө эбэтэ Өлөөнө эмээхсиҥҥэ иитиллибит. Эбэтэ Өлөөнө өлбүтүн кэннэ Муоһайга төрөппүттэригэр Никифоровтарга кэлбит.
Аҕабыт Киргиэлэй Муоһай баай хара тыатыттан бултаан, күөх далай уутуттан балыктаан биэс оҕотун иитэн олорбуттар. Ити олордохпутуна кыра оҕобут Катя уонна бултаан иитэн олорор аҕабыт ыалдьан өлөн хаалбыттара. Иннэ гынан түөрт оҕо ийэбитин кытта тулаайах хаалбыппыт. Дьэ онтон ыла саҕаланнаҕа дии, Мария улахан оҕо буоларын быһыытынан, айаҕын ииттэр наадаҕа холкуоска сылайары билбэт сындааһыннаах үлэтэ...
Муоһайтан “Кулуһуннаах” холкуоска көһөн кэлбиппит. Оччотооҕу холкуостары атахтарыгар туруорар туһугар үлэ олус элбэх уонна ыарахан, ирдэбил күүстээх этэ. Эдьиийим саҥардыы тэриллибит холкуос арааас үлэтигэр хараҥаттан хараҥаҕа диэри олорон турбакка үлэ киэнэ ыараханын, кытаанаҕын толороро. Бэйэтэ да айылҕаттан бэриллибит кыайыгас-хотугас, туохтан да толлон турбат, кыахтаах туруу үлэһит этэ. Аҕа дойду сэриитин иннинээҕи сылларга холкуостарга суол солооһуна диэн бэрт ыарахан үлэ баара - туох да көмөлөһүннэрэр техниката суох аҥардас илииннэн хара тыа маһын охторон, солоон, ыраастаан суол оҥостуу бэйэтин туһугар дэбигис кыайтарбат ыарахан үлэ. Ити үлэлэргэ эдьиийим холкуостаах эр дьоннору кытта тэҥҥэ үлэлэһэр эбит. От охсуутугар бастыҥнар кэккэлэригэр киирсэрэ. Онтон кэлиҥҥи сылларга холкуос ыраах сытар учаастактарыгар сорох сыл сылгыны, сороҕор ынах сүөһүнү кыстата көһөн барара. Ханна эрэ үрэх баһыгар тиийэн соҕотоҕун олорон үөр сылгыны, эбэтэр элбэх ахсааннаах субай сүөһүнү көрөрө - оҕуһунан от тиэйэн аҕалан аһатара, ойбон алларан, эбэтэр уу баһан аҕалан уулатара, хотонун тымныы хоппот гына хаста да сыбыыра, сүөһү турар хотонун күрдьэн ыраастаан таһаарара, сүөһүлэргэ отторун хотоҥҥо таһара, онтон да атын үлэлэр бука барылара кини илиитинэн ааспыттара. Билиҥҥи олоҕу кытары тэҥнии тутан көрдөххө – дьиҥнээх ыарахан олох ааспыт эбит. Өссө оһоҕор оттунар маһын ойууртан хаппыты булан бэйэтэ аҕалынар. Ити кэнниттэн 1953 сыллаахтан Хампаҕа араас фермаларга көһө сылдьан ыанньыксыттаабыта. Оччотооҕу ыанньыксыт үлэтэ эмиэ биир ыарахан үлэ: үлэни чэпчэтэр туох да механизация суоҕа, ньирэйдэрин бэйэлэрэ буостуктууллара, сүөһү ноһуомун бэйэлэрэ хотонтон таһаараллара, отторун эмиэ бэйэлэрэ киллэринэр этилэр. Ыанньыксыт үлэтин ааҕан сиппэккин, сэниэни-сылбаны эһэр үлэ буоллаҕа дии.
Өссө куһаҕана, абалааҕа баар: “Орто Бүлүү” совхоз тэриллэригэр эдьиийим бэкээринэҕэ үлэлии сылдьар этэ. Онон холкуоһун ыстааһа трудовой киниискэтигэр киирбэтэх, пенсияҕа тахсар сааһа туолбутун үрдүнэн, ыстааһа тиийбэккэ пенсияҕа тахсар кыаҕа суох буолар. Инньэ гынан пенсияҕа тахсыахтаах үлэтин ыстааһын толоро сатаан кырдьыар диэри оскуолаҕа үлэлээбитэ.
Эдьиийим ыанньыксыттыыр кэмигэр икки оҕотун фермаларга илдьэ сылдьан ииппитэ, үөрэппитэ. Кэлин Прокопьев Афанасий Иннокентьевичка – Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕар кэргэн тахсан үһүс оҕотун - уолун Бүөтүрү төрөппүтэ.
Мария өр сыллар усталарыгар холкуоска, тэрилтэлэргэ эҥкилэ суох, кыһамньылаах үлэлэрин туоһулуур элбэх эҕэрдэ, хайҕал, махтал суруктардаах, “За доблестный труд в годы ВОВ” уонна юбилейнай медаллардаах, “Правда” холкуоска “Ударник коммунистического труда” знактаах.
Эдьиийим элбэх сиэннэрдээх, хос сиэннэрдээх. 2009 сыллаахха 91 сааһыгар Кыһыл Сырга кыыһа Христина, күтүөтэ Юрий сымнаҕас сыһыаннарыгар угуттанан, сылаас муннуктарыгар сытан бу дойдуттан барбыта. Оҕолоро, күтүөттэрэ, кийииттэрэ, сиэннэрэ, уруулара, аймахтара, билэр дьонноро, табаарыстара көмүс уҥуоҕун көтөхпүттэрэ.
Балта Христина Григорьевна Никифорова,
2016с.
Быраата Никифоров Николай Григорьевич
Быраата Никифоров Василий Григорьевич
